hel

wyk. A. Dukata/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

hel, He, helium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 2;

Symbol: He

Nazwa łacińska: Helium

Liczba atomowa: 2

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 18 — helowce

Odkrycie: 1868

Odkrywca: Janssen Pierre Jules César, Lockyer Joseph Norman

masa atomowa 4,002602(2); należy do grupy helowców; bezbarwny, bezwonny, niepalny gaz, ok. 7 razy lżejszy od powietrza; ma najniższą spośród gazów temperaturę skraplania –268,93°C, można go zestalić jedynie stosując podwyższone ciśnienie, np. pod ciśnieniem 25 MPa w temperaturze –272,19°C; hel występuje w postaci jednoatomowej (nie tworzy cząsteczek He₂); bierny chemicznie (gaz szlachetny); ciekły hel wykazuje specyficzne właściwości: hel ³He i ⁴He w temperaturach bliskich 0 K mają właściwości cieczy kwantowej, co przejawia się m.in. nadpłynnością; występuje w bardzo małej ilości w powietrzu, niektórych gazach ziemnych i w niektórych minerałach, we Wszechświecie natomiast, jako składnik gwiazd i materii międzygwiazdowej, jest drugim (po wodorze) najobficiej występującym pierwiastkiem; otrzymywany przez destylację frakcjonowaną skroplonego powietrza lub gazu ziemnego; dawniej stosowany głównie do napełniania balonów i sterowców, obecnie — do wytwarzania atmosfery chemicznie biernej (np. podczas wytopu cyrkonu lub tytanu, produkcji monokryształów krzemu), do uzyskiwania niskiej temperatury (w badaniach kriogenicznych), do napełniania lamp jarzeniowych, w technice laserowej (jako wypełnienie laserów) i rakietowej (do sprężania paliw ciekłych); wraz z tlenem (tzw. powietrze helowe) służy nurkom do oddychania pod wodą; wiązki jonów helu (He⁺) są stosowane w analizie powierzchni ciał stałych i technice jądrowej. Hel odkryli 1868 P.J. Janssen i J.N. Lockyer podczas analizy spektralnej atmosfery Słońca jako pierwiastek nie znany jeszcze na Ziemi (nazwa od gr. hḗlios ‘słońce’).