hebrajska literatura

hebrajska literatura,

obejmuje piśmiennictwo żydowskie w języku hebrajskim od II tysiąclecia p.n.e.

obejmuje piśmiennictwo żydowskie w języku hebrajskim od II tysiąclecia p.n.e. Głównym dziełem literatury starohebrajskiej jest Biblia hebrajska, której kanon (24 księgi) kształtował się od ok. 100 p.n.e. do ok. 100 n.e., a być może dłużej; odkrycie 1947–52 rękopisów znad Morza Martwego (Kumran) wzbogaciło wiedzę o starohebrajskim literaturze. W III–VI w. n.e. powstały księgi należące do tzw. literatury rabinicznej: midrasze, Miszna, części Talmudu, który stanowił rodzaj encyklopedii, zawierającej całość wiedzy zgromadzonej przez pokolenia uczonych i wykład żydowskiego prawa religijnego (halacha i hagada). W średniowieczu powstawały ośrodki życia literackiego, w których tworzyli m.in. Saadja Gaon — na Bliskim Wschodzie, Ibn Ezra, J. Halewi, Ibn Gabirol, Majmonides — w Hiszpanii; poeta żyjący we Włoszech na przełomie XIII i XIV w., Immanuel da Roma, wprowadził do literatury hebrajskiej sonet i konwencje stylistyczne wczesnego renesansu. Wiek XVI przyniósł szerokie upowszechnienie tekstów biblijnych, tłumaczonych na wszystkie języki europejskie, mimo to XVI i XVII w. stanowią okres upadku literatury hebrajskiej. Od końca XVIII w. rozwijała się literatura nowohebrajska, której początek dało żydowskie oświecenie (haskala); idee oświecenia propagował miesięcznik „Ha-Measef” (1784–1811), założony w Niemczech przez M. Mendelssohna, przy współpracy S. Cohena, J. Euchela, M. Herza, J. Satanowa; skupiał on pisarzy, poetów, biografów, uczonych; hebrajską poezję nowego okresu zapoczątkował M.Ch. Lucato, piszący także dramaty; idee haskali w Europie Wschodniej podjęli I. Erter, B. Günzburg, A. Mapu (autor pierwszej powieści w języku hebrajskim), P. Smolenskin, K. Braudes; nowy rozdział w literaturze hebrajskiej otworzyli pisarze: prozaik Sz.J. Abramowicz i poeta J.L. Gordon. Bodźcem do rozwoju literatury hebrajskiej stał się syjonizm, którego początek datuje się ok. 1882; jego ideologami byli Achad ha-Am (A. Ginzburg), M.L. Lilienblum z Palestyny i inni. Wybitnymi poetami okresu emancypacji narodowej na terenie Palestyny byli Ch.N. Bialik i S. Czernichowski, nowelistami — J.Ch. Brenner i U.N. Gnesin. W Państwie Izrael we współczesnej literaturze hebrajskiej tworzyły 3 pokolenia: tzw. ojców — którzy swą popularność wynieśli jeszcze z diaspory (poeci: S. Kahan, J. Fichman, Z. Szneur, J. Sztejnberg, powieściopisarze: Sz. Agnon — laureat Nagrody Nobla, A. Barasz, Ch. Hazaz, A. Kabak, eseiści: J. Klozner, J. Klackin, E. Stejnman, S. Cemach); tzw. synów — przybyłych we wczesnej młodości do Palestyny, współtwórców Państwa Izrael (poeci: U. Grinberg, J. Lamdan, Rachel, właściwie R. Bluwstein, moderniści: A. Szlonski, N. Alterman, Lea Goldberg, powieściopisarze: A. Hameiri, J. Jaari, J. Aricha, J. Szenhar); tzw. wnuków — urodzonych w Palestynie i z tym krajem związanych; tematy czerpią oni przede wszystkim z życia współczesnego, sięgają też do tematyki historycznej (prozaicy i dramatopisarze: S. Jizhar, właściwie Smilański, A. Meged, N. Szaham, M. Szamir, A. Oz, poeci: Ch. Guri, M. Karmi, Josef Ben Josef).