epifania

epifania

[gr.],

religiozn. nagłe ukazanie się (i zniknięcie) bóstwa w realnej postaci lub wizji (w czasie i przestrzeni);

w chrześcijaństwie nazwa święta Objawienia Pańskiego (6 stycznia), wprowadzonego w IV w. na pamiątkę objawienia się Chrystusa światu; od czasów homeryckich epifanią nazywano ukazanie się bóstwa, które miało przebywać na ziemi (w postaci ludzkiej lub jako światło czy głos), by udzielić człowiekowi pomocy; epifania mogła być doświadczana przez wszystkich albo tylko przez wtajemniczonych (wtedy miała charakter misteriów). Epifanie dały początek licznym miejscom kultu, w których modlono się o następne objawienia. W hellenistycznym i rzymskim kulcie władcy, otaczanego boską czcią i obdarzanego przydomkiem Epiphanes, epifanią była oficjalna wizyta króla w mieście lub zasiadanie przez niego na tronie; w Egipcie faraon ukazywał się ludowi w oknie epifanii.

W judaizmie oraz w chrześcijaństwie epifanią określa się uchwytną ingerencję osobowego Boga w historię świata. Biblia zawiera liczne opisy objawień Boga (teofania), aniołów (angelofania), ukrzyżowanego i zmartwychwstałego Chrystusa (chrystofanie). W Starym Testamencie ukazaniu się Boga-Jahwe, najczęściej w postaci słupa ognia lub obłoku, często towarzyszą zjawiska nadzwyczajne (ogień, wichura, burza). Szczególną epifanią jest inkarnacja i życie Jezusa Chrystusa, w którym Bóg objawił się ludziom jako Zbawiciel; epifanijny charakter osoby i czynów Jezusa podkreśla w swych pismach zwłaszcza św. Jan Ewangelista. Cuda Jezusa, którym rzadko towarzyszą nadzwyczajne zjawiska, są znakami i objawieniem chwały Bożej, a kończy je wniebowstąpienie. Jak zapowiada Nowy Testament, właściwa, pełna epifania Boga nastąpi w czasach ostatecznych (eschatologia biblijna); powtórnemu przyjściu Syna Człowieczego (paruzja) będzie towarzyszyło objawienie przez Boga pełni jego mocy: Bóg osądzi narody, udzieli zbawienia i zakończy historię. Epifanijny charakter przypisuje się także działalności misyjnej Kościoła, której celem jest ukazanie planu Bożego wobec ludzi.

Na Wschodzie od przełomu II i III w. obchodzi się święto Epifanii (6 I), zw. też świętem Jordanu, upamiętniające objawienie Chrystusa: ludziom w narodzeniu, poganom w pokłonie mędrców ze Wschodu, uczniom w czasie chrztu w Jordanie i Żydom w cudzie przemiany wody w wino w Kanie Galilejskiej. Odpowiednikiem tej uroczystości w Kościele łacińskim jest liturgiczne święto Objawienia Pańskiego (Trzech Króli).

Drohiczyn, Święto Objawienia Pańskiego w Kościele prawosławnym, obrzęd poświęcenia wody

Epifanii święto, liturgia w cerkwi Anatolija i Feodosija w Ławrze Peczerskiej w Kijowie (Ukraina)