encykliki społeczne

encykliki społeczne,

skierowane do całego Kościoła urzędowe pisma papieskie podejmujące problematykę życia społecznego (społeczna nauka Kościoła).

Pierwszą autorytatywną wykładnią społecznej nauki Kościoła była encyklika Leona XIII poświęcona kwestii robotniczej Rerum novarum (1891). W 40. rocznicę jej ogłoszenia Pius XI wydał Quadragesimo anno (1931) na temat „odnowienia ustroju społecznego i dostosowania do normy prawa Ewangelii”. Encyklika — ogłoszona w czasie, kiedy rodziły się systemy totalitarne (faszystowskie i komunistyczne) — stanowiła pewien przełom w rozwoju katolickiej nauki społecznej; podjęto nawet próby wprowadzenia jej w życie (w Austrii, przerwane 1937 wcieleniem jej do III Rzeszy, i w Portugalii 1933). Kolejne encykliki społeczne Piusa XI to: Ubi arcano o pokoju (1922), Quas primas (1925) o królestwie Chrystusa, Divini illus (1929) o wychowaniu chrześcijańskim, Non abbiamo bisogno (1931) o błędach faszyzmu włoskiego, Caritate Christi o duchowych środkach odrodzenia społeczno-gospodarczego, Mit brennender Sorge (1937) o błędach narodowego socjalizmu w Niemczech i Divini Redemptoris (1937) o błędach doktryn komunistycznych. Encykliki społeczne stały się fundamentem dla prac ekonomistów i myślicieli katolickich, m.in. J. Maritaina (głosił humanizm i personalizm społeczny), E. Mouniera (personalizm chrześcijański), a także jezuickiej Action Populaire (1936–37). Jan XXIII po raz pierwszy w historii swą encyklikę społeczną Mater et Magistra (1961) o współczesnych przemianach społecznych w świetle zasad chrześcijańskiej nauki skierował do całego świata. Zawarł w niej przypomnienie społecznej nauki Kościoła, a także podjął problemy interwencji gospodarczej państwa, jej metody i zakres, problem własności i nowe zagadnienia dysproporcji rozwojowych współczesnego życia społeczno-gospodarczo-politycznego, których rozwiązanie winno się opierać na zasadach uniwersalistycznego humanizmu chrześcijańskiego, prawie naturalnym i związanej z nim zasadzie dobra wspólnego oraz zasadzie pomocniczości. Ten dokument papieski był szeroko komentowany, również przez ideologów marksistowskich. Encyklika Pacem in terris (1963) o pokoju między narodami zawierała m.in. deklarację praw człowieka oraz kodeks moralności politycznej. Do encyklik społecznych jest też zaliczana duszpasterska encyklika Pawła VI Populorum progressio (1967) o popieraniu rozwoju ludów, formułująca doktrynę społeczną Kościoła oraz praktyczne wskazania dotyczące stosunków międzynarodowych. Jan Paweł II podjął problemy społeczne w encyklikach: Redemptor hominis (1979), Dives in misericordia (1980) o Bożym miłosierdziu, Laborem exercens (1981) o pracy ludzkiej, Sollicitudo rei socialis (1987). W 100. rocznicę Rerum novarum Jan Paweł II wydał Centesimus annus (1991). Od Pawła VI encykliki społeczne mają charakter bardziej duszpasterski niż doktrynalny.