dom pracy przymusowej,
zakład zamknięty w XVI–XVIII w., wykorzystujący w warsztatach rzemieślniczych pracę osób najczęściej obwinionych o włóczęgostwo i żebractwo.
dom pracy przymusowej
Encyklopedia PWN
W swojej koncepcji domy pracy przymusowej miały stanowić bardziej skuteczną formę walki z masowym żebractwem i włóczęgostwem, prowadzonej od XV w. w miastach zachodniej i południowej Europy; wyrażały idee nowożytnej doktryny karnej, łączącej pozbawienie wolności i przymus pracy z polityką socjalizacyjną, zwróconą zarówno ku przestępcom, jak i nędzarzom bez pracy, a także z afirmacją etosu pracy w krajach wchodzących na drogę rozwoju kapitalistycznego. Pierwszy dom pracy przymusowej utworzono przed 1557 w Londynie (w Bridewell, dawnej rezydencji Henryka VIII), gdzie zorganizowano warsztaty różnych specjalności; wkrótce na terenie Anglii działało ok. 200 takich domów, jednak nie spełniały one założonych celów, będąc raczej miejscem deprawacji niż resocjalizacji, a zamiast dochodów przynosiły straty; dopiero u schyłku XVII w. powstała w Anglii sieć domów pracy przymusowej zorganizowanych w sposób ekonomicznie racjonalny; podstawową dziedziną pracy stało się w nich włókiennictwo, zwłaszcza przędzenie wełny. U schyłku XVI i na początku XVII w. powstawały podobne domy pracy przymusowej w Holandii (pierwszy w Amsterdamie), Niemczech (Brema, Lubeka, Hamburg). We Francji 1611 utworzo w Paryżu szpital „ubogich zamkniętych” (1616 ok. 2,2 tysięcy osób), z obowiązkową pracą od świtu do wieczora; szpital ten władze traktowały jako przejaw dobroczynności, a przyjęcie do niego uważano za przywilej; od lat 20. XVIII w. Towarzystwo Św. Sakramentu (Compagnie du Saint-Sacrament) prowadziło w całej Francji szeroką akcję zamykania włóczęgów i żebraków w szpitalach generalnych, co miało dać ubogim rzeczywistą opiekę przy niskich kosztach, a jednocześnie usunąć niebezpieczeństwo niepokojów społecznych; 1656 utworzono w Paryżu Szpital Generalny (1657 — ok. 6 tysięcy pensjonariuszy), w którym 1666 zorganizowano warsztaty pracy (przynoszące straty), mające na celu edukację społeczno-religijną w poszanowaniu dla pracy; szpitale generalne, krytykowane powszechnie w XVIII w., przestały istnieć wraz z wybuchem rewolucji francuskiej 1789. W Polsce pierwsze domy pracy przymusowej powstały 1629 w Gdańsku i 1631 w Elblągu, liczniejsze w XVIII w., m.in. w Krakowie, Toruniu, Warszawie.
Marcin Kamler
