czystość

czystość,

religiozn. uznawana przez wszystkie religie specyficzna wartość, którą najczęściej określa się przez negację jako brak zmazy w sensie etycznym lub rytualnym;

dotyczy zarówno sfery ducha, jak i rzeczywistości materialnej (obiektów, roślin, zwierząt, ciała ludzkiego); są z nią związane liczne rytuały, nakazy i zakazy (tabu), przestrzegane szczególnie rygorystycznie podczas modlitwy i świąt religijnych. W wielu religiach cz. ciała jest warunkiem przystąpienia do modlitwy, dlatego wierny dokonuje ablucji (np. w islamie — wodą, „abyście się nią oczyszczali i oddalali od siebie zmazę szatana”, a gdy jej nie ma — piaskiem), a następnie, by odgrodzić się od wszelkiej nieczystości, rozkłada na ziemi dywanik. Cz. dotyczy także umysłu: utrzymaniu go w stanie cz. pomagają odpowiednie formuły i gesty (np. w zaratusztrianizmie — trzykrotne opasywanie się pasem kosti i zawiązywanie węzłów, w islamie i judaizmie — skłony i odpowiednie gesty rąk), które zmuszając umysł do koncentracji na wykonywanej czynności, skupiają uwagę wyznawcy na modlitwie, i — w przekonaniu wiernych — odpędzają w ten sposób czary, złego ducha, szatana.

Rytuały cz. wiążą się z zakazami spożywania określonych napojów i potraw (np. w islamie m.in. picia alkoholu, jedzenia mięsa wieprzowego i oślego, w judaizmie — wieprzowiny i mięsa zwierząt, które nie były rytualnie zabite), a także z powstrzymymaniem się przed pewnymi czynami, np. aktami seksualnymi, dotykaniem tego, co uznane za nieczyste itp. Człowiek lub miejsce, które wskutek złamania zakazu zostało zbrukane, musi być poddane rytuałom oczyszczenia. Do najczęstszych środków przywracających cz. należą: woda, ogień (np. w hinduskim rytuale Agnihotry — oczyszczenie przez ogień), uryna (np. używana podczas różnych zabiegów oczyszczających w zaratusztrianizmie) oraz krew, która zmywa krew. Najczęstszymi symbolami cz. są: lilia — w ikonografii chrześc. jako atrybut Matki Bożej i symbol dziewictwa, lotos — symbol cz. szczególnie popularny w Azji.

Elżbieta Wnuk-Lisowska