cel

cel,

filoz. stan rzeczy, ku któremu świadomie zmierza człowiek bądź inne byty.

W niektórych systemach filozoficznych cel jest zasadą wyjaśniania świata, przedstawianego jako uporządkowana, rozumna i zorganizowana całość, pozwalającą tłumaczyć, po co jest świat i ku czemu zmierza, np. wg Platona celem tym jest doskonałość, dlatego przyczynę celową świata materialnego stanowią idee (idea) jako doskonałe wzorce rzeczy, podczas gdy wg Arystotelesa cel każdej rzeczy znajduje się w niej samej i oznacza rozwinięcie właściwych jej cech gatunkowych (celowość). Dla filozofów chrześcijańskich (np. św. Tomasz z Akwinu) tak rozumianym celem jest Bóg. Współczesna nauka i filozofia w swych głównych nurtach rzadko podejmują tak rozumiane zagadnienie celu.

Jeżeli chodzi o ludzkie działanie, to cel można rozumieć jako przyszłe zdarzenie osiągnięte dzięki temu działaniu. W zamierzonym działaniu oprócz celu głównego wyróżnia się także cele uboczne. Realizacja celu może prowadzić do zamierzonych bądź też niezamierzonych skutków (szkodliwych lub pożytecznych). Odmiennym zagadnieniem jest kwestia świadomości celu, np. psychoanaliza twierdzi, iż człowiek nie uświadamia sobie wielu celów, do których dąży. Ze względu na cele wydaje się oceny sprawnościowe — skuteczność (relacja wyniku do celu) i ekonomiczność (relacja skutków określanych poprzez cele do nakładów). Działaniem człowieka, w tym także problemem celu, zajmuje się prakseologia.