bariery wzrostu gospodarczego
 
Encyklopedia PWN
W długim okresie rozmiary produkcji zależą od nakładów czynników produkcji, do których niektórzy teoretycy zaliczają dodatkowo kapitał ludzki, wiedzę techniczną, motywacje, czynniki kulturowe i socjologiczne; bariery wzrostu gospodarczego występują, gdy podaż czynników produkcji jest niedostateczna.
Jedną z głównych barier jest brak kapitału, który przejawia się w postaci niedorozwoju infrastruktury oraz niskiego poziomu inwestycji (w skrajnych przypadkach ich brak). Niedostateczna podaż kapitału jest następstwem niskiej stopy oszczędności (w makroskali oszczędności przekształcają się w inwestycje), niskiego poziomu dochodów (jeżeli dochody są niskie to są wydatkowane na artykuły pierwszej potrzeby, głównie żywność — brak wtedy oszczędności) oraz znikomego napływu inwestycji zagranicznych (dotyczy to głównie krajów o niestabilnych systemach politycznych i prawnych, o skorumpowanej administracji, niewydolnym sądownictwie itd.).
Następną barierą jest brak kapitału ludzkiego, czyli kwalifikacji, doświadczenia zawodowego, przedsiębiorczości, motywacji do pracy o wyższej jakości. Bariera ta jest bardzo trudna do przezwyciężenia, gdyż inwestycje w kapitał ludzki, głównie wydatki na edukację, są znacznie bardziej kosztowne niż inwestycje w kapitał rzeczowy; szczególnie dotkliwie bariera ta wystąpiła w Afryce, w byłych koloniach, gdzie po wyjeździe kolonizatorów zabrakło wykwalifikowanych kadr. W ograniczonym zakresie występuje ona również w krajach rozwiniętych, zwłaszcza w nowych dziedzinach wymagających bardzo wysokich kwalifikacji — kraje te łagodzą następstwa tej bariery przez drenaż mózgów.
Współcześnie, stosunkowo rzadziej niż w przeszłości, występuje bariera zatrudnienia, rozumiana jako brak siły roboczej. Można ją zaobserwować w naftowych krajach arabskich, które sprowadzają pracowników, głównie z Azji. W Europie najszerzej znany przypadek braku siły roboczej wystąpił w latach 60. XX w. w RFN.
Kolejne bariery wzrostu gospodarczego są związane z niedostateczną podażą ziemi, surowców, wody. Bariery te miały ogromne znaczenie w przeszłości. Współcześnie mogą być skutecznie likwidowane dzięki postępowi technicznemu i wymianie międzynarodowej. Jednak warunkiem uczestniczenia w wymianie międzynarodowej jest wytwarzanie towarów, które można wyeksportować. Jeżeli gospodarka nie jest do tego zdolna, bariery surowcowe są trudne do przekroczenia. We współczesnej gospodarce światowej, posiadającej rozwiniętą sieć transportu i dobrze rozwinięty handel zagraniczny, zamiast o barierach surowcowych można mówić o barierze handlu zagranicznego — kraje, których produkty nie są w stanie konkurować na rynku światowym nie uzyskują dostępu do niezbędnych surowców i materiałów.
Niektórzy teoretycy za szczególnie istotną barierę wzrostu gospodarczego uważają wysoki przyrost naturalny. W słabo rozwiniętych krajach o wysokim przyroście naturalnym, nawet jeżeli PKB rośnie, to przeliczony per capita, powiększa się znacznie wolniej (w skrajnych przypadkach nawet spada). Nie jest wtedy możliwe duże zwiększenie dochodów, oszczędności, inwestycji i wydatków na edukację przypadających na 1 mieszkańca. Tym samym brak jest wewnętrznych źródeł finansowania inwestycji. Kraje o najwyższym przyroście naturalnym mają najniższy PKB na głowę 1 mieszkańca; np. w Afganistanie stopa urodzeń wynosi 53‰, zaś PKB per capita — 111 dolarów USA (dla porównania, w Luksemburgu 12‰ i 39 833 dolary USA ); w Ugandzie 51‰ i 286 dolarów USA; w Nigrze 50‰ i 201 dolarów USA ; w Somalii 50‰ i 74 dolarów USA; w Etiopii 48‰ i 103 dolary USA.
Procesy transformacji zachodzące z różnym natężeniem w krajach byłego ZSRR oraz w Europie Środkowowschodniej pokazują, że istotnymi barierami wzrostu gospodarczego są czynniki instytucjonalne. Brak własności prywatnej lub niedostateczna jej ochrona, brak pewności obrotu gospodarczego, niewydolny system sądowniczy, skorumpowana administracja, skutecznie ograniczają wzrost gospodarczy, a nawet prowadzą do niespotykanego regresu gospodarczego: 1990–96 wystąpiło znaczące zmniejszenie osiągniętego uprzednio poziomu PKB; średnio w okresie tych 7 lat PKB poniższych krajów zmniejszał się rocznie: w Gruzji o 26,1% (w cenach stałych), w Armenii o 21,2%, w Azerbejdżanie o 17,7%, w Rosji o 9,0%, na Białorusi o 8,3%. Podobne bariery instytucjonalne, wynikające przede wszystkim z powszechnej korupcji oraz niedorozwoju wymiaru sprawiedliwości występują w krajach słabo rozwiniętych.
Sławomir Sztaba
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia