Wielkanoc
 
Encyklopedia PWN
Wielkanoc, Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego, Pascha,
główne i najstarsze święto chrześcijańskie, doroczna uroczystość upamiętniająca zmartwychwstanie Chrystusa;
sam dzień tego święta nazywa się Wielką Niedzielą, ale jest ono kontynuowane w dni następne (oktawa Wielkanocy); okres wielkanocny (tempus paschale) roku liturgicznego trwa do Zesłania Ducha Świętego. Ze względu na to, że zmartwychwstanie nastąpiło zaraz po żydowskim święcie Pesach (Pascha), nazwa Pascha jest też przenoszona na Wielkanoc; ponieważ starożytna rachuba liczyła dobę od zachodu słońca, wieczorna msza w Wielką Sobotę jest także uważana za wielkanocną, a jej swoista liturgia upamiętnia zmartwychwstanie; msza ta była w starożytności całonocna (jest to praktykowane w prawosławiu; na Zachodzie ze względów bezpieczeństwa od X w. odprawiano ją wcześniej w dzień); do mszy nocnej nawiązuje też poprzedzona procesją rezurekcja. Uroczystości kościelne Wielkanocy łączą się z domowymi (śniadanie wielkanocne z życzeniami i dzieleniem się jajkiem; pokarmy są uprzednio święcone w Wielką Sobotę), a także ze zwyczajami ludowymi (malowanie pisanek, dyngus — które można interpretować jako pozostałości wiosennego święta życia). Data obchodzenia Wielkanocy była w starożytności przedmiotem sporu; z początku świętowano ją w dzień Paschy (wg kalendarza żydowskiego, 14. dnia miesiąca nisan), później w Rzymie (już w II w.) Wielkanoc przypadała na niedzielę, gdyż zmartwychwstanie nastąpiło w ten dzień tygodnia. W IV w. ustalono, że Wielkanoc przypada w 1. niedzielę po 1. wiosennej pełni księżyca, w związku z czym jej data jest zmienna (od 21 III do 25 IV) i tak samo daty świąt od niej zależnych (Wniebowstąpienie, Zesłanie Ducha Świętego, Boże Ciało); inne różnice obliczeniowe trwały do VII w.; obecna odmienność daty Wielkanocy w prawosławiu wynika ze stosowania w nim kalendarza juliańskiego.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Łyse, palmy wielkanocne fot. M. Kowalewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Liturgia wielkanocna sprawowana przez kardynała M.I. Lubacziwskiego we Lwowie, pierwsza po powrocie z Rzymu, 1991 fot. G. Gałązka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Giotto di Bondone, Zmartwychwstanie, fragment fresku, ok. 1303–1305 — Cappella degli Scrovegni w kościele S. Maria dell'Arena w Padwiefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Greco, El, Zmartwychwstanie, ok. 1598 — Museo del Prado, Madryt fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia