Vermeer Jan (Joannes Johannes)
 
Encyklopedia PWN
Vermeer
[wərṃ:r]
Jan (Joannes, Johannes) van Delft Wymowa, ur. przed 31 X 1632 (data chrztu), Delft, zm. przed 16 XII 1675 (data pogrzebu), tamże,
malarz holenderski, autor Dziewczyny z perłą.
Kalendarium
Urodził się przed 31 X 1632 (data chrztu) w Delft. W 1653 został mistrzem cechu malarzy. Wychowany w kalwinizmie, ok. 1653 przeszedł zapewne na katolicyzm (Alegoria wiary katolickiej ok. 1671–1674 — Metropolitan Museum, Nowy Jork). Poza malarstwem zajmował się wydawaniem ekspertyz o obrazach i wydzierżawiał odziedziczoną po ojcu gospodę.
Wczesny okres twórczości
Większość dzieł Vermeera jest sygnowana, 3 są oryginalnie datowane (Św. Prakseda 1655 — kolekcja B. Piaseckiej-Johnson, Lawreceville USA, U kuplerki 1656 — Gemäldegalerie, Drezno, Astronom 1668 — Luwr, Paryż). Jego wczesne „historie” religijne i mitologiczne są utrzymane w formule italianizującej (Chrystus w domu Marii i Marty ok. 1655 — National Gallery of Scotland, Edynburg, Diana z towarzyszkami ok. 1655–1656 — Mauritshuis, Haga). Typowy dojrzały styl Vermeera inicjują obrazy Śpiąca dziewczyna (ok. 1656–1657 — Metropolitan Museum) i Dziewczyna czytająca list (ok. 1657 — Gemäldegalerie, Drezno) — za planem z wzorzystą kapą i martwą naturą są ukazane w zakątku izby postacie młodych kobiet, osadzonych w przesyconej światłem przestrzeni; typy postaci zdradzają znajomość dzieł G. ter Borcha, a triki optyczno-perspektywiczne (rozciągnięcie przestrzeni w głąb przez motyw otwarcia drzwi czy iluzyjnej zasłony na pierwszym planie) i umiejętność oddania świetlistości przestrzeni — wpływ C. Fabritiusa. W 1658–60 Vermeer malował kobiety i kawalerów siedzących przy stole w rogu pokoju, przy otwartym oknie, pijących wino i flirtujących (Oficer i śmiejąca się dziewczyna ok. 1658 i Przerwana lekcja muzyki ok. 1660–1661 — oba — Frick Collection, Nowy Jork, Kielich wina ok. 1658–1660 — Gemäldegalerie, Berlin, Dziewczyna i kawalerowie pijący wino ok. 1659–1660 — Herzog Anton Ulrich-Museum, Brunszwik).
Uliczka i Widok Delft
Około 1657–1658 powstała Uliczka (Amsterdam, Rijksmuseum), w niezwykłym, wąskim kadrze ukazująca wycinek zabudowy miejskiej i będąca popisem iluzyjnego oddania faktury ceglanego lub pobielanego muru, bluszczu na nim, lśniącego bruku i powietrza przesyconego światłem; podobna iluzja powietrznej przestrzeni, zapewne osiągnięta dzięki użyciu camera obscura, znamionuje wielkoformatowy, panoramiczny Widok Delft (ok. 1660–1661 — Mauritshuis, Haga).
Malarz intymnego wnętrza
Począwszy od Dziewczyny nalewającej mleko (ok. 1658–1660 — Rijksmuseum) Vermeer tworzył kolejne wizerunki kobiet w skupieniu wykonujących różne zajęcia, ukazanych w rogu izby, przy oknie, w wąskiej przestrzeni zalanej światłem: Kobieta w błękitnej sukni czytająca list (ok. 1662–1664 — Rijksmuseum), Kobieta z wagą (ok. 1662–1664) i Pisząca list (ok. 1665–1666 — oba National Gallery of Art, Waszyngton), Kobieta mierząca naszyjnik z pereł (ok. 1664 — Gemäldegalerie, Berlin), Grająca na lutni (ok. 1664) i Dziewczyna z dzbanem wody (ok. 1664–1665 — oba Metropolitan Museum). W latach 60. Vermeer malował też obrazy o bardziej rozbudowanej, okazałej przestrzeni wnętrza, z głęboką perspektywą podkreślaną przez flizy posadzki: Lekcja muzyki (ok. 1662–1665 — Royal Collection, Londyn), Koncert (ok. 1665–1666 — Isabella Stewart Gardner Museum, Boston), Alegoria malarstwa (ok. 1666–1667 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń), Geograf (ok. 1668–1669 — Städelsches Kunstinstitut, Frankfurt nad Menem), List miłosny (ok. 1669–1670 — Rijksmuseum), Pani pisząca list i jej służąca (ok. 1670 — Beit Collection, Blessington). Wtedy też powstały intymne, nastrojowe studia fizjonomiczne: Dziewczyna z perłą (ok. 1665 — Mauritshuis, Haga), Dziewczyna (ok. 1666–1667 — Metropolitan Museum), Koronczarka (ok. 1669–1670 — Luwr). Zmarł przed 16 XII 1675 (data pogrzebu) w Delft.
Jan Vermeer silnie oddziałał na malarstwo w Delft i in. ośrodkach sztuki w Holandii. Jego sława przygasła w XVIII w., a została odnowiona w XIX w. przez Th. Thoré-Bürgera oraz M. Prousta, który włączył opis Widoku Delft w scenę śmierci Bergotte’a w W poszukiwaniu straconego czasu.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Vermeer van Delft Jan, Kobieta czytająca list, ok. 1662-63 — Rijksmuseum, Amsterdamfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Vermeer van Delft Jan, Dziewczyna z perłą, ok. 1665 — Mauritshuis, Hagafot. A. Pieńkos/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Vermeer van Delft Jan, Dziewczyna z dzbanem mleka, ok. 1658 — Rijksmuseum, Amsterdamfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Vermeer van Delft Jan, Koronczarka, ok. 1664 — Luwr, Paryż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Vermeer van Defft Jan, Kobieta ważąca perłę, 1662–63 — Waszyngton, National Galleryfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Vermeer van Delft, Jan, Alegoria malarstwa, Wiedeń, Kunshistorisches Museum.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia