Uran

Uran, symbol ,

astr. siódma według oddalenia od Słońca i trzecia pod względem wielkości planeta Układu Słonecznego.

Symbol:

Odległość od Słońca: 2735,6 mln km (18,286096 AU); 3006,4 mln km (20,096257 AU); 2872,5 mln km (19,201203 AU)

Okres obiegu wokół Słońca (w latach): 84

Okres obrotu (w godzinach): 17,24

Masa planety: 86,85·10²⁴ kg (14,537998·masa Ziemi)

Średnia gęstość: 1,27 g/cm³

Jądro planety: skaliste

Atmosfera planetarna: hel (15%), wodór (84%), amoniak, metan; temperatura na powierzchni: od 52 K do 750 K — od -221°C do 477°C; ciśnienie: nieznane

Satelity naturalne: 27 ważniejsze satelity naturalne: Miranda

Odkrycie: 1781 (F.W. Herschel)

Loty kosmiczne badające planetę: Voyager 2 (misja bez lądowania) — dokumentacja fotograficzna; badania atmosfery i pola magnetycznego

Jasność Urana nigdy nie jest większa niż 5,3 wielkości gwiazdowej i dlatego na ogół nie udaje się zobaczyć go nieuzbrojonym okiem. Uran okrąża Słońce w odległości 19,2 AU (ok. 2,9 mld km) po prawie kołowej orbicie (mimośród 0,05), położonej w płaszczyźnie nachylonej do płaszczyzny ruchu Ziemi pod kątem 0,8°; jego prędkość orbitalna wynosi 6,8 km/s, a okres obiegu wokół Słońca trwa ok. 84 lata. Kulisty glob Urana stosunkowo szybko rotuje (okres 17,24 h), co powoduje jego spłaszczenie: promień równikowy, mający 25 559 km, jest o prawie 600 km dłuższy od promienia biegunowego. Ponieważ nachylenie płaszczyzny równika Urana do płaszczyzny jego orbity wynosi 98°, planeta — podobnie jak Wenus — rotuje ruchem wstecznym, a usytuowanie jej osi obrotu niemal w płaszczyźnie orbity jest jedną z najciekawszych, niewyjaśnionych jeszcze osobliwości. Chociaż Uran jest trochę większy od Neptuna, to jednak ma mniejszą od niego masę (8,685 · 10²⁵ kg; ponad 14,5 razy większą od masy Ziemi). Średnia gęstość materii, z której się składa wynosi 1,27 g/cm³.

Najbardziej prawdopodobny model budowy wewnętrznej Urana przewiduje, że jego skaliste jądro skupiające 24% masy, otacza gruba warstwa lodów wody, amoniaku i metanu, stanowiąca 65% masy, zaś pozostałe 11% przypada na ciekło-gazowe warstwy powierzchniowe przechodzące w sposób ciągły w rozległą atmosferę. Atmosfera Urana składa się głównie z wodoru (84%) i helu (15%), a w niższych warstwach również z amoniaku i metanu. Tarcza Urana ma niebieskozieloną barwę, spowodowaną obfitością występującego w atmosferze metanu, który pochłania czerwoną część widma oświetlającego ją promieniowania słonecznego. Uran, jako jedyna z planet olbrzymów, nie ma w swym wnętrzu znaczącego źródła energii: wypromieniowuje tylko 1,14 razy więcej energii niż otrzymuje od Słońca. Minimalną temperaturę 52 K ma warstwa głębsza atmosfery o ciśnieniu 100 hPa; stosunkowo wysoka temperatura górnych warstw atmosfery, ok. 750 K, ze względu na ich dużą bezwładność termiczną jest mniej więcej taka sama po obu stronach planety: oświetlonej i nieoświetlonej przez Słońce.

Pole magnetyczne Urana ma charakter dipolowy i jest 3 razy silniejsze od ziemskiego, ale jego źródło nie jest znane. Uran otacza wiele bardzo wąskich pierścieni o grubości kilkudziesięciu metrów, położonych w płaszczyźnie równikowej w odległościach od środka planety od 1,49 do 1,95 jej promienia; 11 najlepiej widocznych pierścieni składa się głównie z brył o rozmiarach 0,1–1 m.

Do końca 2008 odkryto 27 księżyców Urana. Najbliższe, w tym 5 największych i najwcześniej odkrytych, obiegają planetę po prawie kołowych orbitach położonych w płaszczyźnie jej równika i w kierunku zgodnym z jej obrotem w odległościach od 2 do 23 promieni Urana. Wszystkie dalsze, tzw. satelity nieregularne, poruszają się ruchem wstecznym po orbitach eliptycznych położonych w płaszczyznach różnie zorientowanych względem płaszczyzny równika Urana.

Uran odkrył 1781 F.W. Herschel. Analiza zakłóceń ruchu Urana przez nieznany obiekt doprowadziła w 1846 do odkrycia Neptuna. Bardzo dużo wiadomości o Uranie i jego otoczeniu pochodzi z obserwacji i pomiarów wykonanych za pomocą sondy kosmicznej Voyager 2, która w 1986 przeleciała w odległości ok. 81,5 tysiąca km od warstw powierzchniowych planety.

Uran