Tycjan

Tycjan, właśc. Tiziano Vecellio, ur. między 1485 a 1490, Pieve di Cadore, zm. 27 VIII 1576, Wenecja,

włoski malarz i rysownik.

Urodził się między 1485 a 1490 w Pieve di Cadore. Uczył się w Wenecji, w pracowniach Gentile i Giovanniego Bellinich. Około 1507 znalazł się pod wpływem Giorgiona, z którym współpracował przy dekoracji Fondaco dei Tedeschi (1510); po jego śmierci prawdopodobnie ukończył Śpiącą Wenus (1511 — Gemäldegalerie, Drezno). Jedynymi zachowanymi freskami Tycjana są sceny z życia św. Antoniego w Scuola del Santo w Padwie (1511). W Wenecji tworzył obrazy religijne (Assunta 1518 oraz Madonna rodziny Pesaro 1519–26 — oba w Santa Maria Gloriosa dei Frari, Wprowadzenie Marii do świątyni 1538 — Gallerie dell’Accademia, Wenecja) i narracyjne (Bitwa, zniszczona 1577 podczas pożaru Pałacu Dożów).

Obrazy na zamówienia arystokracji włoskiej

Pracował dla znakomitych rodów: dla rodu d’Este w Ferrarze namalował obrazy do dekoracji tzw. camerino Isabelli d’Este (Święto Wenus 1518–19 — Prado, Madryt, Bachus i Ariadna 1520–22 — National Gallery, Londyn, Bachanalia 1523–25 — Prado), a 1525 przemalował tło pejzażowe w Uczcie bogów Giovanniego Belliniego (National Gallery, Waszyngton); dla Gonzagów w Mantui stworzył Złożenie do grobu (1523 — Luwr, Paryż), 12 wizerunków cesarzy rzymskich (1536–40, zniszczone 1734) i portret księcia Federica Gonzagi (ok. 1520 — Prado); na zamówienie księcia Urbino Francesca Marii della Rovere namalował Wenus z Urbino (1535–40 — Uffizi, Florencja) oraz portrety jego i jego żony Eleonory Gonzagi (1536–38 — Uffizi).

Mecenat Karola V i Filipa II

Od 1533 mecenasem Tycjana był cesarz Karol V (nobilitacja artysty, nadanie mu orderu Złotej Ostrogi); 1548 i 1550 Tycjan przebywał na dworze cesarza w Augsburgu; malowal jego portrety (m.in. 1532, Prado, 1548, Alte Pinakothek, Monachium); Karol V pod Mühlberg (1548 — Prado) stał się wzorem reprezentacyjnego portretu konnego. W 1545–46 w Rzymie sportretował papieża Pawła III z wnukami (Portret papieża Pawła III z nepotami, 1546 — Museo di Capodimonte, Neapol), nawiązując do portretu papieża Leona X pędzla Rafaela, w Danae (Museo di Capodimonte) — do Michała Anioła. W latach 50. i 60. XVI w. pracował dla infanta Filipa II, dla którego wykonał serię zestawianych parami kompozycji mitologicznych, tzw. poesie: Diana i Akteon oraz Diana i Kallisto (1556–59 — oba National Gallery of Scotland, Edynburg), Jupiter i Antiope i tzw. Wenus Pardo (1553–54 — Luwr), Wenus i Adonis (1553–54) oraz Danae z piastunką (ok. 1560 — oba Prado), Perseusz i Andromeda (1554–56 — Wallace Collection, Londyn) i Porwanie Europy (ok. 1560 — Isabella Stewart Gardner Museum, Boston). Zmarł 27 VIII 1576 w Wenecji.

Pittore divino — boski malarz

Wczesne obrazy Tycjana są jasne, świetliste, o nasyconych barwach. Z czasem ciemnieją, stają się bardziej dramatyczne, a ich rysunek zanika, ustępując miejsca niemal impresjonistycznemu kładzeniu farby (Śmierć Akteona 1570–75 — National Gallery, Londyn, Cierniem koronowany 1570–75 — Alte Pinakothek, Marsjasz 1575–76 — Muzeum Arcybiskupie, Kromieryż, a zwłaszcza Pietà 1576, ukończona przez J. Palmę młodszego — Accademia, Wenecja). Tycjan był wspaniałym, wnikliwym portrecistą, uwieczniającym nie tylko władców, ale także swoich przyjaciół humanistów oraz samego siebie (Mężczyzna z rękawiczkami 1523–24 — Luwr, Pietro Aretino 1545 — Palazzo Pitti, Florencja, Jacopo Strada 1567–68 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, Autoportret ok. 1562 — Gemäldegalerie, Berlin). Stworzył nowe typy przedstawień, łącząc motywy klasyczne z ukrytą, często erotyczną, symboliką (Toaleta Wenus 1552–55 — National Gallery, Waszyngton, Wenus z Amorem i grającym na organach — dwie wersje, 1545 i 1548–49, obie w Prado).

Był twórcą pierwszego malarskiego nokturnu (Męczeństwo św. Wawrzyńca po 1550, kościół dei Gesuiti w Wenecji). W wielu obrazach (Koncert wiejski 1510–11 — Luwr, Miłość ziemska i niebiańska 1514 — Galleria Borghese, Rzym), nawiązując tematycznie i stylowo do Giorgiona, łączył element rodzajowy z tłem krajobrazowym w charakterystycznej dla malarstwa weneckiego kompozycji pastoralnej, która znalazła kontynuatorów w malarstwie flamandzkim XVII w. i francuskim XVIII w. Ważną rolę w dziejach grafiki odegrały drzeworyty Tycjana, a jego rysunki pejzażowe przyczyniły się do istotnego rozwoju tego gatunku. Twórczość Tycjana była wysoko ceniona już przez współczesnych, Aretino nazwał go boskim malarzem (włoskie pittore divino).

Tycjan, Danae — Museo del Prado, Madryt

Tycjan, Doża Marcantorio Trevisani, ok. 1553 — Muzeum Sztuk Pięknych, Budapeszt

Tycjan, Bachanalia na wyspie Andros, 1518–19 — Museo del Prado, Madryt

Tycjan, Portret Karola V, 1548

Tycjan (Tiziano Vecellio), Portret papieża Pawła III z nepotami, 1546 — Neapol, Museo Nazionale di Capodimonte

Tycjan, PietPietà, ok. 1576 (ukończył J. Palma mł.) — Akademia, Wencja

Tycjan, Fryderyk II Gonzaga, 1524 — Museo del Prado, Madryt

Tycjan, Pietro Aretino, 1545 — Galleria Pitti, Florencja