Turyn, Torino,
m. w północno-zachodnich Włoszech, na przedgórzu Alp Zachodnich, przy ujściu rz. Dora Riparia do Padu;
Turyn
Encyklopedia PWN
stol. regionu Piemont i ośrodek administracyjny prowincji Torino. Największy po Mediolanie ośr. przem. Włoch; ważne centrum nauk.-kult. kraju; wielki ośr. przemysłu środków transportu, siedziba słynnego koncernu FIAT (produkcja samochodów, motocykli, ciągników roln., taboru kol. i in.), rozwinięty jest także przemysł maszyn. (m.in. silniki lotn. i okrętowe, maszyny włók., biurowe), metal., precyzyjny, elektrotechniczny, chem. (farmaceutyki, wyroby gumowe), hutnictwo żelaza i aluminium; ponadto przemysł włók., odzieżowy, drzewno-papierniczy, skórz.-obuwniczy, spoż. (w tym winiarski); węzeł kol. i drogowy o międzynar. znaczeniu, połączony liniami magistralnymi poprzez tunele alpejskie z Francją i Szwajcarią; port lotn.; uniw. (zał. 1405), politechnika, konserwatorium muz., liczne instytuty nauk.; muzea (m.in. samochodów) i galerie sztuki; ogród bot. i zool.; ośr. turyst.; zimowe igrzyska olimp. 2006.
Historia. W czasach rzymskich kolonia wojsk. Augusta Taurinorum; we wczesnym średniowieczu stol. księstwa longobardzkiego, od 940 — marchii karolińskiej; od 1046 posiadłość dyn. sabaudzkiej; od 1418 stol. Piemontu; w XVI–XVIII w. szybki rozwój i rozbudowa Turynu (w XVIII w. 90 tys. mieszk.); od 1720 stol. Królestwa Sardynii; 1801 anektowany przez Francję, 1815 zwrócony dyn. sabaudzkiej; gł. ośr. wł. ruchu niepodl. (risorgimento); 1861–65 stol. Włoch, po przeniesieniu jej do Florencji, utracił znaczenie polit.; w końcu XIX w. szybka industrializacja, centrum jednego z największych regionów przem. Włoch; silny ośr. ruchu robotniczego; po 1943 aktywny ruch antyfaszystowski, 1945 powstanie lud. oswobodziło Turyn; w latach 60. szybki rozwój przemysłu, gł. motoryzacyjnego.
Zabytki. Katedra (XV w.); przy niej barok. kaplica S. Sindone, gdzie przechowywana jest relikwia Św. Całunu (całun turyński) będąca obiektem badań wielu uczonych; kościoły z XIV w. (m.in. S. Domenico), z XVI w. (S. Maria del Monte) i z XVII w. (S. Carlo); budowle G. Guariniego: kościoły — S. Lorenzo, S. Filippo Neri (przebudowane przez F. Juvarę), S. Andreo, S. Maria della Consolata, Palazzo dell’Accademia delle Scienze, Palazzo Carignano; inne pałace: Madama (XIII, XV w., fasada z 1718 — Juvara), Reale (XVII w.). W pobliżu Turynu późnobarok. kościół pielgrzymkowy i mauzoleum dyn. sabaudzkiej — Superga (1714–31) i pałac Stupinigi (1729–33) — oba wg projektu Juvary; rezydencje monarsze T. zostały wpisane na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.
