Troja

Troja, Ilion,

w starożytności miasto w Troadzie, na azjat. brzegu cieśn. Dardanele (obecnie północno-zachodnia Turcja);

wg tradycji greckiej w starożytności bogaty gród w Troadzie w pn.-zach. Azji Mniejszej, u ujścia rz. Skamander do M. Egejskiego, zdobyty i złupiony przez Achajów, uwieczniony w  Iliadzie przez Homera; zlokalizowany przez H. Schliemanna (1870) na wzgórzu Hisarlık u wejścia do Hellespontu (ob. Dardanele). Wykopaliska (niem. 1870–94, amer. weryfikacyjne 1932–38) odsłoniły 9 warstw osadniczych (najstarsza — Troja I, ok. 3000–2500 p.n.e.); Troja Homerowa identyfikowana kolejno: przez Schliemanna (błędnie) z Troją II (ok. 2500–2200 p.n.e.), tj. małą warownią (m.in. kompleks megaronów przy wspólnym dziedzińcu, zespół złotych wyrobów — tzw. Skarb Priama), zrujnowana być może na skutek najazdów ludów indoeur.; później (W. Dörpfeld) z Troją VI (ok. 1900–1275 p.n.e.), tj. dużym grodem otoczonym potężnymi murami obronnymi, zał. prawdopodobnie przez przybyszów, blisko spokrewnionych z mówiącym po grecku ludem osiadłym w środkowej Grecji, zniszczonym zapewne przez trzęsienie ziemi; od poł. XX w. (C.W. Blegen) z Troją VII (ok. 1275–1225 p.n.e.), tj. grodem, wkrótce po kataklizmie skromnie odbudowanym (kontynuacja architektury Troji VI), zniszczonym (m.in. ślady pożaru) ok. 1230–1225 p.n.e.; archeol. data zburzenia Troji Homerowej bliska gr. tradycji hist. (np. Herodot — 1280 p.n.e., Tukidydes — 1220–1200 p.n.e., Eratostenes z Cyreny — 1184 p.n.e.); Troja VIII (zał. ok. 720 p.n.e.), m.in. z ruinami doryckiej świątyni Ateny (pocz. III w. p.n.e.); Troja IX (rzymskie Ilium) z pozostałościami m.in. buleuterionu, teatru, otoczona przez Rzym szczególną opieką (mit o Eneaszu) przetrwała do IV w. n.e.; wykopaliska T. zostały wpisane na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO.

Troja, pozostałości starożytnego miasta

Iliada, scena walki Hektora z Ajaksem

Helena trojańska obsługuje króla Troi Priama, dekoracja greckiego kyliksu czerwonofigurowego