Suwałki

rys. Z. Kwiatkiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Suwałki,

miasto w województwie podlaskim, pow. grodzki, na Równinie Augustowskiej, nad Czarną Hańczą; siedziba pow. suwalskiego.

Ludność miasta: ogółem — 69,9 tys. mieszkańców (2019)

Gęstość zaludnienia: 1 058,5 os/km² (2019)

Powierzchnia: 66 km²

Współrzędne geograficzne: długość geograficzna: 22°56′E, szerokość geograficzna: 54°06′N

Prawa miejskie: nadanie praw — 1720

Oficjalne strony WWW: www.um.suwalki.pl

1950–94 liczba ludności wzrosła ponad 4-krotnie; ośr. usługowy, przem. i oświat.-kult.; przemysł drzewny (fabryki mebli, tartaki), spoż., miner.; zakłady ogrodnicze, stadnina koni; od 1993 Suwal. Targi Przygraniczne; działają: Pol.-Litew. Izba Gosp., Suwal. Specjalna Strefa Ekon. (od 1996, na 20 lat); węzeł kol. i drogowy; lotnisko sport.; ośr. turyst. (szlaki piesze i kajakowy, baza noclegowa); ośr. oświat., Wyższa Szkoła Suwalsko-Mazurska, Wyższa Szkoła Służby Społ., Zamiejscowy Oddział Mech. Politechniki Białostockiej; działają: Stow. Społ.-Kult. „Suwalszczyzna”, Suwal. Tow. Muz. im. Emila Młynarskiego, Koło Związku Litwinów w Polsce; muzea, m.in.: M. Konopnickiej (w jej domu rodzinnym) i Okręgowe; teatr lalek Wigraszek. W pobliżu Suwałk nad Jez. Krzywym ośr. sportów wodnych; liczne turyst. szlaki piesze w Suwal. Parku Krajobrazowym (granica parku 10 km na północ od S.) i Wigierskim Parku Nar., kajakowe — Czarną Hańczą, Kanałem Augustowskim i na jez. Wigry. Centrum położone na l. brzegu rzeki charakteryzuje zabudowa z XIX w.; od północnego, wschodu i południa otaczają je osiedla mieszkaniowe (największe Osiedle Północne); zakłady przem. skupiają się na wschodnich i południowych krańcach miasta.

Historia.

Wieś zał. 1682–90 przez kamedułów wigierskich przy przeprawie przez Czarną Hańczę; gł. ośr. usługowy kompleksu dóbr kamedulskich; prawa miejskie 1720; do końca XVIII w. charakter osady roln.; duże skupisko Żydów; od 1795 w zaborze pruskim, od 1796 własność rządu, 1797–1807 siedziba powiatu wigierskiego; od 1807 w Księstwie Warsz., od 1815 w Królestwie Pol.; od 1816 stol. woj. augustowskiego, od 1837 — guberni, od 1866 — guberni (do 1915) i powiatu suwal. (do 1975 i od 1999); od 1831 duży garnizon ros.; rozwój gospodarczy w 1. poł. XIX w. związany z funkcjami adm. i położeniem przy trakcie warsz.–petersburskim; w 2. poł. XIX w. drobne zakłady przem. i rzemieślnicze; od 1899 połączenie kol.; ośr. drobnej wytwórczości. W czasie II wojny światowej włączone do Niemiec (Prusy Wschodnie); 1940 w ramach akcji AB Niemcy zamordowali kilkaset osób, przedstawicieli inteligencji pol.; 1940–44 dwa obozy pracy przymusowej, 1941–44 w pobliskiej wsi Krzywólka obóz jeńców sow. (zginęło ok. 46 tys. osób); w Suwałkach i okolicy ośr. konspiracji; 1975–98 siedziba województwa; szczególnie szybki rozwój miasta nastąpił po 1975, przyłączono kilka okolicznych miejscowości, m.in. wsie Krzywólka, Papiernia, Szwajcaria, Sobolewo, Krzywe.

Zabytki.

Klasycystyczny kościół (1820–25, P. Aigner, przebudowa ok. 1845, H. Marconi), klasycyst. ratusz (poł. XIX w.) i domy (2. ćwierć XIX w.).

Bibliografia

Studia i materiały do dziejów Suwalszczyzny, red. J. Antoniewicz, Białystok 1965.