Schlüter Andrzej

Schlüter

[szlụ̈:tə^r]

Andrzej , ur. ok. 1659, Gdańsk, zm. 1714, Petersburg,

rzeźbiarz i architekt pruski, jeden z najwybitniejszych twórców klasycyzującej rzeźby barokowej w środkowej Europie.

Urodził się ok. 1659 w Gdańsku. Jego twórczość daje się podzielić na trzy okresy związane z miejscami, w których prowadził działalność artystyczną.

Gdańsk i Warszawa

Przypuszczalnie jego pierwszym nauczycielem był ojciec, Gerhard Schlüter, rzeźbiarz z Hamburga. Następnie kształcił się prawdopodobnie u D. (K.?) Sapoviusa. Wykonał dekorację rzeźbiarską kaplicy Św. Ducha, zwanej Królewską, w Gdańsku (1678–83, przypisywana). Zapewne ok. 1682 rozpoczął działalność rzeźbiarską w Warszawie, gdzie współpracował, podobnie jak w Gdańsku, z Tylmanem z Gameren, m.in. przy dekoracji pałacu wznoszonego dla J.D. Krasińskiego; jego autorstwa są oba tympanony (1689–94) z przedstawieniem historii rzekomego protoplasty rodu Krasińskich — Marka Valeriusa Corvinusa: w fasadzie — pojedynek Corvinusa z Galem, i w elewacji ogrodowej — triumfalny wjazd Corviniusa do Rzymu. Pracował też nad kartuszem herbowym umieszczonym w fasadzie (usunięty 1876) i być może jest autorem sześciu figur na obu szczytach budowli. Pracował dla króla Jana III Sobieskiego, dla którego wykonał (1692–93) w Warszawie lub Wilanowie, cztery nagrobki: Jakuba Sobieskiego i S. Daniłłowicza (ojciec i wuj króla), przeznaczone do kolegiaty w Żółkwi, oraz Teofili z Daniłowiczów i Marka (matka i brat króla; niezachowane) do kościoła Dominikanów tamże. Być może przez pewien czas był czynny przy dekoracji pałacu w Wilanowie. Przypisuje się mu również wykonanie w warszawskim lub wilanowskim warsztacie: epitafium kanonika fromborskiego J. Pastoriusa (1682) i kanonika warmińskiego A.Z. Konarskiego (ok. 1686–1687) do katedry we Fromborku, ołtarza głównego (1688–93) i portalu katedry w Oliwie, drewnianego ołtarza głównego w kościele Bernardynów na Czerniakowie w Warszawie (ok. 1687–1690, wg projektu Tylmana z Gameren), drewniany krucyfiks w kościele w Węgrowie (ok. 1688–1690).

Berlin

W 1694–1713 tworzył w Berlinie jako nadworny rzeźbiarz i od 1698 dyrektor budowlany księcia elektora prusko-brandenburskiego Fryderyka III (późniejszy król Prus, Fryderyk I). W 1696 odbył podróż do Włoch, gdzie studiował dzieła wielkich mistrzów baroku włoskiego, m.in. M. Buonarrotiego i G.L. Berniniego. Do dzieł berlińskich Schlütera należy m.in. pomnik konny elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma (1696–1700; obecnie przed pałacem w Charlottenburgu), dekoracja rzeźbiarska Arsenału — twarze umierających wojowników (ok. 1696), projekt pałacu Wartenbergów (1701–06), nagrobek Mannlichów w kościele Św. Mikołaja (1700), dekoracja willi Kamecke (1712). Kierował budową Pałacu Miejskiego (1699–1706). Do jednej z sal zaprojektował wystrój z bursztynowych płycin. W okresie jego realizacji, 1701–12, zaszło w życiu Schlütera wiele istotnych zdarzeń; 1702–04 był dyrektorem akademii sztuk pięknych w Berlinie; 1705 został nobilitowany przez Fryderyka I, pod koniec następnego roku — usunięty ze służby dworskiej (zachował tytuł nadwornego rzeźbiarza); na początku 1707 utracił stanowisko dyrektora budowli królewskich; zamknięcie berlińskiego okresu twórczości Schlütera zbiegło się z ukończeniem 1712, głównych prac przy Gabinecie Bursztynowym, którego sława miała wkrótce przyćmić sławę twórcy — 1716 Fryderyk I podarował arcydzieło zachwyconemu nim carowi Piotrowi I Wielkiemu; skarb „podążył” za swoim twórcą, przybyłym 3 lata wcześniej do miejsca ostatniego etapu twórczości, którym był Sankt Petersburg.

Sankt Petersburg

Pozostałe lata życia (1713–14) Schlüter spędził w Sankt Petersburgu, jako inspektor budowlany na dworze cara Piotra I Wielkiego, dla którego opracował plan urbanistyczny Sankt Petersburga i projekty letniej rezydencji w Peterhofie (obecnie Petrodworec).

Podsumowanie twórczości

Prace Schlütera wykazują zależności od sztuki francuskiej (F. Girardon, A. Coyseox) oraz Berniniego; jego rzeźby o bogato fałdowanych szatach charakteryzuje klasycyzujący sposób przedstawiania anatomii połączony z ekspresją w ukazywaniu uczuć. Jako architekt został ukształtowany przez środowisko warszawskie, zwłaszcza Tylmana z Gameren, którego dzieła naśladował w pracach berlińskich i petersburskich. Zmarł 1714, w Sankt Petersburgu.

Schlüter Andreas, konny pomnik Fryderyka Wilhelma w Berlinie

Schlüter Andreas(?), nagrobek prymasa Olszowskiego, 1690–91 — katedra, Gniezno

Schlüter Andreas, dekoracja pałacu Krasińskich w Warszawie, Triumf Marka Valeriusa Corvinusa, ok.1689–93 — Pałac Krasińskich, Warszawa

Warszawa, wnętrze kościoła Św. Antoniego Padewskiego