Sardynia, Sardegna,
wyspa wł. w środkowej części M. Śródziemnego, na północy oddzielona cieśn. Bonifacio od fr. Korsyki;
Sardynia
Encyklopedia PWN
wraz z sąsiednimi wyspami stanowi region autonomiczny Włoch o łącznej pow. 24,1 tys. km2; 1,9 mln mieszk. (2016); gł. m. i ośr. gosp.: Cagliari (stol.) i Sassari. Przeważającą część powierzchni Sardynii zajmują góry (najwyższy szczyt La Marmora, 1834 m) i płaskowyże, rozdzielone w południowo-zachodniej części niz. Campidano; niewielkie niziny również na wybrzeżach; rozczłonkowana linia brzegowa (dł. ok. 1850 km); klimat podzwrotnikowy typu śródziemnomor.; gł. rz. — Tirso; roślinność typu makia lub frygana, lasy gł. w górach. Podstawą gospodarki Sardynii jest rolnictwo i górnictwo; uprawia się rośliny strączkowe, zboża, buraki cukrowe, warzywa, winorośl, oliwki, migdały, drzewa cytrusowe, tytoń, dąb korkowy; dużą rolę odgrywa hodowla kóz i owiec; rybołówstwo (m.in sardynki, tuńczyki), połów ostryg i skorupiaków; eksploatacja bogatych złóż rud cynku i ołowiu oraz wydobycie rud żelaza, miedzi, antymonu, srebra, boksytów, wielkie saliny mor., kamieniołomy alabastru; rozwinięte hutnictwo cynku i ołowiu; produkcja tlenku glinu, poza tym przemysł stoczn., chem., metal., cementowy, włók., spoż., rafineria ropy naftowej; rzemiosło artyst. (gobeliny, koronki). Sieć komunik. słabo rozwinięta; gł. porty mor.: Cagliari, Porto Foxi (naftowy), Porto Torres. Region turyst., liczne kąpieliska.
Historia. W starożytności prawdopodobnie zamieszkana przez ludność iberyjską i liguryjską (wielkie megalityczne budowle z III tysiącl. p.n.e.); w VII w. p.n.e. podbita przez Fenicjan; w VI w. kolonizacja gr., od 535 zależna od Kartaginy; 238 p.n.e. opanowana przez Rzymian, którzy eksploatowali bogactwa naturalne Sardynii (srebro, miedź, żelazo), stała się miejscem deportacji do pracy w kopalniach (zwłaszcza dla chrześcijan); w V w. zajęta przez Wandalów, od 534 we władaniu Bizancjum; w VIII w. wielokrotne najazdy Arabów na wybrzeża Sardynii; od XI w. przedmiot rywalizacji między Genuą a Pizą, od 1284 we władaniu Pizy; 1295 nadana przez papieża Bonifacego VIII Aragonii, opanowana przez nią częściowo 1326, ostatecznie na pocz. XV w., do 1713 pozostawała we władaniu hiszp. (od 1478 jako wicekrólestwo); w czasie wojny o sukcesję hiszp. zajęta przez Wielką Brytanię (1708); na mocy traktatu z Rastatt (1714) przyznana Austrii, następnie oddana księciu Sabaudii w zamian za Sycylię (1718–20); przyłączona do Sabaudii tworzyła część Królestwa Sardynii; w okresie rewolucji francuskiej 1789–99 i wł. kampanii Francji 1798 miejsce schronienia władców Sabaudii (do 1814); 1847 połączona z Piemontem, od 1861 w zjedn. Królestwie Włoskim; od 1948 status regionu autonomicznego Włoch.
