Paweł
 
Encyklopedia PWN
Paweł, Paweł Apostoł, Paweł z Tarsu, święty, ur. ok. 10 r., zm. między 64 a 67 r.,
najważniejszy misjonarz i teolog wczesnego chrześcijaństwa, zw. Apostołem Narodów.
Cytat
Kalendarium
Urodził się ok. 10 r. Autor Listów; oprócz św. Piotra główna postać Dziejów Apostolskich.
Życie i działalność
Paweł urodził się w Tarsie (Cylicja) w rodzinie żydowskiej; miał na imię Saul (w spolszczeniu Szaweł), używał jednak greckiej wersji imienia Paweł — Paulos (z łac. Paulus). W latach 30. studiował w Jerozolimie, gdzie był czynnym przeciwnikiem chrześcijaństwa. Nawrócił się ok. 35 r. w drodze do Damaszku, ujrzawszy w wizji Chrystusa. Potem przebywał w Arabii, a po wizytach w Damaszku i Jerozolimie powrócił do Tarsu. Około 43 r. Barnaba zabrał go stamtąd do Antiochii, a ok. 44 r. obaj zostali wysłani przez chrześcijan antiocheńskich w tzw. pierwszą podróż misyjną. Objęła ona Cypr i południową Azję Mniejszą (Antiochia Pizydyjska, Ikonium, Listra, Derbe). Przyjmowanie pogan do gmin chrześcijańskich w Antiochii i w innych miastach wywołało sprzeciw części chrześcijan pochodzenia żydowskiego. Paweł i Barnaba uzyskali jednak w Jerozolimie decyzję apostołów i starszych przychylną tej praktyce (tzw. sobór jerozolimski, ok. 49 r.); wahania Piotra w tej sprawie, w czasie wizyty w Antiochii, sprowokowały ostrą naganę ze strony Pawła (tzw. spór antiocheński, opisany w Liście do Galatów, a datowany ok. 43 r., bądź ok. 49 r.). Na przełomie 49 i 50 r. Paweł z Sylasem wyruszyli na drugą wyprawę misyjną do Azji Mniejszej (gł. Galacja), Macedonii (Filippi, Tessalonika, Berea) i Grecji (Ateny i Korynt, 50–52 r.). Po powrocie do Antiochii rozpoczął 3. wyprawę misyjną, podczas której 2 lata spędził w Efezie i 3 lata w Grecji (Korynt).
W 51–57 r. Paweł napisał większość swych listów. Kiedy 58 r. przybył do Jerozolimy z darami dla ubogich członków gminy od chrześcijan z miast greckich, na skutek oskarżeń żydowskich został przez władze rzymskie aresztowany i uwięziony na 2 lata w Cezarei; po odwołaniu się do cesarza został odesłany do Rzymu (w drodze do Rzymu okręt się rozbił i Paweł wraz z załogą znalazł się na Malcie). W Rzymie przebywał w areszcie domowym, z którego zapewne został zwolniony i odwiedził jeszcze Grecję, być może także Hiszpanię. Zginął w Rzymie podczas prześladowań chrześcijan za Nerona. Jednoczesna śmierć Pawła i św. Piotra tego samego dnia uchodzi jednak za legendę; być może po śmierci św. Piotra Paweł był głową chrześcijan w Rzymie. Zmarł między 64 a 67 r.
Jezus Chrystus — centrum wiary
Poglądy teologiczne Pawła są znane głównie z jego listów, w mniejszym stopniu z Dziejów Apostolskich, które zawierają obraz przetworzony przez autora tej księgi. W centrum wiary Pawła znajduje się osoba Jezusa Chrystusa; wspólnie z pierwszymi chrześcijanami Paweł głosił, że Jezus zmartwychwstał i jest Panem, Mesjaszem, Synem Bożym. Syn Boży, stając się człowiekiem w Chrystusie, uniżył się, by zbawić świat, cierpiał i został ukrzyżowany za grzechy ludzi. Duch Święty jest Duchem Bożym, Duchem Chrystusa, Syna, Pana; mieszka w Kościele i w wiernych, udzielając im charyzmatów. Człowiek został stworzony przez Boga i powołany do szukania go; tkwiąc w grzechu, potrzebuje zbawienia i usprawiedliwienia; jako chrześcijanin staje się nowym człowiekiem, żyjącym wiarą i łaską Bożą. Kościół jest wspólnotą wiary, chrztu i Eucharystii, ludem Bożym, Ciałem Chrystusa i jego oblubienicą; będąc wspólnotą i misterium, ma zarazem cechy organizacji. Eschatologia skupia się na oczekiwaniu paruzji Chrystusa; choć Paweł niecierpliwie jej oczekiwał, wiedział też, że jej termin był nieznany; w dniu paruzji nastąpić ma powszechne zmartwychwstanie na wzór zmartwychwstania Chrystusa.
Listy
Listy Pawła to zespół listów z Nowego Testamentu. Z 14 listów dawniej przypisywanych Pawłowi (tzw. Corpus Paulinum) część nie jest jego autorstwa, zwłaszcza List do Hebrajczyków, jak również odmienne stylistycznie 3 tzw. listy pasterskie (1 i 2 List do Tymoteusza, List do Tytusa; dotyczą one zadań i kwalifikacji pasterzy Kościoła; datuje się je zwykle na 70 r.–100, mogą zawierać one ustępy Pawłowe); pozostałe 10 listów dzieli się tradycyjnie na wielkie (do Rzymian, Koryntian, Galatów i Tesaloniczan) oraz więzienne (do Kolosan, Efezjan, Filipian i Filemona). Autorstwo 7 z nich jest uznane powszechnie, a 3 — dyskutowane. W wydaniach Nowego Testamentu jest stosowana kolejność od listu najdłuższego (List do Rzymian) do najkrótszego (List do Filemona). Kolekcja 10 listów Pawła już w połowie II w. była znana chrześcijanom jako część ich Pism świętych. Istnieją także apokryficzne listy Pawła (List do Laodycejczyków, 3 List do Koryntian, rzekoma korespondecja z Seneką Młodszym). Listy Pawła w przypuszczalnej kolejności chronologicznej to: 1) 1 List do Tesaloniczan (skrót 1 Tes), napisany na przełomie 51 i 52 r. z Koryntu do niedawno założonej gminy chrześcijańskiej w Tessalonice; dotyczy on m.in. oczekiwania powrotu Chrystusa, przebiegu paruzji oraz zasad moralnych; 2) 2 List do Tesaloniczan (2 Tes) powstały niedługo po pierwszym, jego tematyka jest podobna; autorstwo bywa dyskutowane, gdyż list ostrzega przed zbytnim entuzjazmem eschatologicznym; 3) 1 List do Koryntian (1 Kor) wysłany z Efezu po 52 r., na temat trudności związanych z gminą koryncką, sprzeciwów jej członków wobec Pawła i zniekształceń doktryny, ale też o mądrości krzyża, zmartwychwstaniu, Kościele jako ciele Chrystusa, Eucharystii, miłości, nierozerwalności małżeństwa, charyzmatach; 4) 2 List do Koryntian (2 Kor) uchodzący za kompilację co najmniej 3 listów powstałych do przełomu 55 i 56 r., a dotyczących konfliktu Pawła z wiernymi w Koryncie (którym Paweł przedstawia apologię swej godności apostolskiej) oraz zbawienia, paruzji, zmartwychwstania, chrześcijańskich zasad życia; 5) List do Filipian (Flp), wysłany zapewne z Efezu ok. 55 r. w okresie uwięzienia tam Pawła (wg innych hipotez z Cezarei po 58 r. albo z Rzymu po 60 r.); serdeczny w tonie, skupia się na głoszeniu Chrystusa, miłości i pokorze; zawiera wczesny hymn chrystologiczny; 6) List do Filemona (Flm), wysłany z Efezu ok. 55 r. lub pochodzący z okresu późniejszego pobytu w więzieniu, skierowany do mieszkańca Kolosów (Azja Mniejsza); jest to krótki list prywatny, w którym Paweł prosi o życzliwe przyjęcie z powrotem zbiegłego niewolnika Onezyma; 7) List do Galatów (Ga) z ok. 56 r. (sporadycznie datowany na ok. 50 r.), przestrzega przed dodawaniem do Dobrej Nowiny rytualnych nakazów Prawa, skontrastowanego w liście z wiarą i z wolnością; polemizuje więc z judeochrześcijaństwem; 8) List do Rzymian (Rz), napisany ok. 57 r. z Koryntu do chrześcijan z Rzymu, których autor zamierzał odwiedzić; przedstawia sytuację człowieka, który tkwi w grzechu, tak że jego usprawiedliwienie może dokonać się przez wiarę, a nie przez przestrzeganie Prawa (interpretacja tej zasady była póżniej głównym punktem spornym między M. Lutrem a katolicyzmem); uznaje miejsce Izraela w planie Bożym; 9) List do Kolosan (Kol) wzmiankujący o uwięzieniu (Efez ok. 55 r., Cezarea po 58 r., Rzym po 60? r.); część badaczy uważa go za późniejszy, powstały w kręgu uczniów Pawła; tematem jest prymat Chrystusa we Wszechświecie i Kościele oraz krytyka kultu żywiołów i tendencji gnostyckich; 10) List do Efezjan (Ef); adres „do Efezjan” dopisali kopiści; całość ma charakter podsumowującego naukę Pawła traktatu, zależnego od Listu do Kolosan (tajemnica Chrystusa, Chrystus w Kościele, powołanie do życia w Chrystusie, odnowa moralna i etyka praktyczna); list ten mógł powstać w Rzymie po 60 r. przy udziale sekretarza Pawła, albo dopiero po 70 r., jako dzieło jego ucznia.
W sztukach plastycznych
W sztukach plastycznych przedstawiany zazwyczaj jako dojrzały, łysy lub łysiejący mężczyzna z krótką brodą, o wyrazistym profilu (A. Dürer Czterej apostołowie 1526); najczęściej pojawia się u boku św. Piotra; jego atrybutami są miecz i księga; jako autor Listów ukazywany niekiedy przy pulpicie, w trakcie pisania, w typie przedstawień ewangelistów; cykle z życia Pawła obejmują głównie sceny z Dziejów Apostolskich; jako scenę pojedynczą najczęściej ukazywano nawrócenie Pawła, akcentując przy tym, zwłaszcza w okresie renesansu i baroku, dramatyczny aspekt wydarzenia (spłoszony koń, upadek oślepłego Pawła) — G. Bellini, Michał Anioł, Caravaggio, P.P. Rubens.
Michał Wojciechowski
zgłoś uwagę
Ilustracje
Paweł Apostoł, mozaika z VI w. — kościół S. Vitale, Rawennafot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Caravaggio, Nawrócenie św. Pawła — kościół Santa Maria del Popolo, Rzymfot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Pomarancio, Rozbicie okrętu św. Pawła, fresk w Torre dei Veneti w Rzymie, XVI w. fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Abbate Niccolo dell', Nawrócenie św. Pawła, 3. ćwierć XVI w. — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Rzym, wnętrze bazyliki Św. Pawła za Murami w Rzymie, IV w.fot. P. Jamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Carracci Ludovico, Nawrócenie św. Pawła, 1587–1588, Bolonia, Pinacoteca Nazionalefot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia