Ossolińscy

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Ossolińscy,

ród małopolski herbu Topór, jedna z gałęzi Starżów.

Już w XV w. osiągała niższe krzesła senatorskie i podzieliła się na 2 linie. Starsza, silnie rozgałęziona, magnacką pozycję zdobyła dopiero w XVIII w. Franciszek, ur. 1676, zm. 1756, dyplomata, później podskarbi wielki koronny, po śmierci Augusta II został bliskim doradcą Stanisława Leszczyńskiego, złożywszy urząd, towarzyszył mu do śmierci na emigracji w Lotaryngii — od 1736 książę i par Francji; jego syn Józef Kanty, ur. 1707, zm. 1780, wojewoda wołyński, w przeciwieństwie do ojca pogodził się z Augustem III, był jednym z filarów tzw. stronnictwa patriotycznego; jego syn Józef Salezy, ur. ok. 1732, zm. 1789, wojewoda podlaski, zaprzepaścił majątek; Antoni, zm. 1757, kasztelan sandomierski, był związany z Potockimi; ostatnim z tej linii był Wiktor, ur. 1790, zm. 1860, adiutant księcia J. Poniatowskiego, później członek Towarzystwa Patriotycznego. Znaczenie linii młodszej wzrosło od Hieronima, zm. 1575 lub 1576, kasztelana sandomierskiego, działacza reformacyjnego, jednego z przywódców stronnictwa egzekucyjnego; jego syn Zbigniew, ur. 1555, zm. 1623, pamiętnikarz, wojewoda sandomierski, zgromadził magnacką fortunę; jego 3 synowie należeli do czołowych magnatów: Krzysztof, ur. 1587, zm. 1645, wojewoda sandomierski, zbudował wspaniałą rezydencję — zamek Krzyżtopór; Maksymilian, ur. 1588, zm. 1655, podskarbi nadworny koronny, współpracował z Krzysztofem i Jerzym, ur. 1595, zm. 1650, kanclerzem wielkim koronnym, jednym z najwybitniejszych dyplomatów i polskich mężów stanu. W następnych pokoleniach znaczenie tej linii Ossolińskich upadło. Ostatnim jej przedstawicielem był Józef Maksymilian, ur. 1748, zm. 1826, fundator Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Boczna szlachecka linia Ossolińskich mieszkała na Podlasiu i Litwie w XIX w. i na początku XX w.

Krzysztof Chłapowski