Łukasiewicz Jan
 
Encyklopedia PWN
Łukasiewicz Jan, ur. 21 XII 1878, Lwów, zm. 13 II 1956, Dublin,
logik polski, jeden z najwybitniejszych przedstawicieli lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej.
Kalendarium
Urodził się 21 XII 1878 we Lwowie. W napisanym własnoręcznie curriculum vitae podkreślał złożoność pochodzenia narodowościowego (polsko-niemiecko-węgierskiego) swojej rodziny. W latach 1898–1902 studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim pod kierunkiem Kazimierza Twardowskiego. Studia zakończył doktoratem, habilitował się w 1906, również na Uniwersytecie Lwowskim. Tam też w 1911 został profesorem. W 1915 otrzymał profesurę filozofii na reaktywowanym Uniwersytecie Warszawskim. W 1918 objął tekę ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego w gabinecie kierowanym przez Ignacego Paderewskiego. Na uniwersytet wrócił w 1920 na specjalnie dla niego utworzoną katedrę filozofii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym. Tam też, wspólnie ze Stanisławem Leśniewskim, współtworzył warszawską szkołę logiczną. Dwukrotnie został wybrany na rektora Uniwersytetu Warszawskiego (1922–23, 1931–32); był też członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.
Łukasiewicz miał ogromne zasługi w kształtowaniu polskiego środowiska logicznego — założył Polskie Towarzystwo Logiczne i pismo „Collectanea Logica”. W czasie II wojny światowej wykładał na tajnym uniwersytecie w Warszawie. W 1944 wyjechał z Polski. W 1946 otrzymał stanowisko profesora logiki matematycznej w Królewskiej Akademii Nauk w Dublinie. Zmarł 13 II 1956 w Dublinie.
Kariera naukowa
Łukasiewicz zaczął swą karierę naukową od badań z pogranicza logiki i filozofii. Początkowo zajmował się metodą indukcyjną, zagadnieniem przyczynowości i logicznymi podstawami teorii prawdopodobieństwa. Napisał też ważną pracę o zasadzie sprzeczności u Arystotelesa. Stopniowo zaczął koncentrować się na logice matematycznej, którą wykładał we Lwowie od 1906. W latach 1917–18 opracował zasady logiki trójwartościowej, a potem uogólnił ją na system n-wartościowy, najpierw ze skończoną, a następnie z nieskończoną liczbą wartości logicznych. Było to jego największe osiągnięcie naukowe i przyniosło mu światową sławę. Logika wielowartościowa Łukasiewicza miała bardzo wyraźną motywację filozoficzną. Łukasiewicz sądził, że determinizm jest poglądem błędnym i związanym z logiką dwuwartościową. Dlatego, rozumował, odrzucenie determinizmu wymaga odrzucenia dwuwartościowości, tj. zasady, że każde zdanie jest bądź prawdziwe lub fałszywe, a żadne nie jest zarazem prawdziwe i fałszywe. Poza zdaniami prawdziwymi i fałszywymi są jeszcze zdania „trzecie”, czyli możliwe. Łukasiewicz traktował systemy wielowartościowe bardziej jako konstrukcje formalne i niezbyt interesował się ich intuicyjną motywacją.
Był on także jednym z największych znawców logiki zdań. Dla jej badania wprowadził specjalną symbolikę, zwaną notacją Łukasiewicza lub notacją polską, która obywa się bez nawiasów (obecnie jej modyfikacja, zwana odwrotną notacją polską, ma znaczne zastosowanie w informatyce). Łukasiewicz zaproponował rozmaite aksjomatyki dla rachunku zdań, przy czym zależało mu na najprostszych, tj. na najmniej licznych układach z możliwie najkrótszymi formułami jako aksjomatami. Udowodnił też wiele twierdzeń o rachunku zdań. Łukasiewicz zainicjował badania historyczne z punktu widzenia logiki współczesnej, dzięki czemu zrehabilitował logikę stoików i logikę średniowieczną. Do jego głównych prac należą: O zasadzie sprzeczności u Arsytotelesa (1910), Elementy logiki matematycznej (1929), Sylogistyka Arystotelesa z punktu widzenia współczesnej logiki formalnej (1957, wydanie polskie 1988), Z zagadnień logiki i filozofii (1961, wydanie angielskie 1970), Logika i metafizyka (1998).
Logika wielowartościowa
Analizując problem prawdziwości zdań o zdarzeniach przyszłych, których nie determinuje obecny stan rzeczy, Łukasiewicz zaproponował, aby zdaniom takim przypisać wartość pośrednią między 1 a 0 (prawdą a fałszem). Tę koncepcję rozwinął on później, tworząc obok logiki trójwartościowej systemy logik n-wartościowych, w tym również system logiki nieskończenie wielowartościowej. Inną koncepcją, która została utworzona z myślą o uwolnieniu się od zasady dwuwartościowości jest koncepcja logik rozmytych. Zakłada się w niej, że zdania mogą być bliższe lub dalsze prawdy. Zarówno Łukasiewicza logiki wielowartościowe, jak i logiki rozmyte, są raczej próbami udoskonalenia logiki klasycznej, niż próbami zakwestionowania jej trafności.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia