Gierymski Aleksander

Gierymski Aleksander, ur. 30 I 1850, Warszawa, zm. między 6 a 8 III 1901, Rzym,

malarz, prekursor polskiego impresjonizmu.

Urodził się 30 I 1850 w Warszawie. Był bratem Maksymiliana Gierymskiego. W latach 1867–68 studiował w Klasie Rysunkowej w Warszawie, 1868–72 (z przerwami) w akademii sztuk pięknych w Monachium, następnie przebywał głównie we: Włoszech, Wiedniu, kilkakrotnie w Monachium oraz w Paryżu. Z twórczości w kraju są ważne 2 okresy: warszawski (1879–84, łącznie z krótkimi pobytami 1886 i 1887), w czasie którego współpracował z grupą „Wędrowca”, głównie S. Witkiewiczem i A. Sygietyńskim (obrazy o tematyce i scenerii warszawskiej, m.in.: Żydówka sprzedająca owoce 1880, 2. wersja 1881; Brama na Starym Mieście w Warszawie 1883 — Muzeum Sztuki, Łódź; Przystań na Solcu 1883; Święto Trąbek 1884 — Muzeum Narodowego, Warszawa, późniejsze wersje 1888, 1890 — Muzeum Narodowego, Kraków; Piaskarze 1887 — Muzeum Narodowego, Warszawa), oraz krakowski (1893–94), w którym tworzył obrazy o tematyce chłopskiej (Trumna chłopska 1894–95 — Muzeum Narodowe, Warszawa, ze znakomitymi studyjnymi portretami postaci; Chłopiec niosący snop około 1895) i malował pejzaże z okolicy Bronowic. Zmarł między 6 a 8 III 1901 w Rzymie.

Realizm, luminizm, polski impresjonizm

Gierymski, samotnie podejmując skomplikowane problemy malarskie światła i koloru, wypracował własną formę wypowiedzi artystycznej; od zainteresowań i studiów nad malarstwem muzealnym, holenderskim XVII w., głównie zaś włoskiego renesansu (Scena sądu z „Kupca weneckiego” 1873, za studium do tego obrazu otrzymał medal w akademii monachijskiej; Sjesta włoska 1876–80 i 1880–84; Paź włoski 1882 — Muzeum Narodowe, Kraków), przez realistyczne studia z natury (Gra w mora 1874; Austeria rzymska 1874, obrazy warszawskie, które wzbudziły ożywioną dyskusję estetyczną na temat realizmu w malarstwie) oraz studia światła i barwy w plenerze (wersje Altany 1876–82; pejzaże wieczorne, tzw. nokturny, wyzyskujące zestawienie światła naturalnego i sztucznego: monachijskie z 1890–91, m.in.: Plac Wittelsbachów w Monachium w nocy — Muzeum Narodowe, Warszawa, oraz paryskie z 1891–93, m.in. Wieczór nad Sekwaną — Muzeum Narodowe, Kraków, Opera paryska w nocy — Muzeum Narodowe, Warszawa) doszedł samodzielnie do rezultatów bliskich impresjonizmowi, a nawet postimpresjonizmowi (Piazza delle Erbe w Weronie ok. 1900 — Muzeum Narodowe, Kraków; Piazza del Popolo w Rzymie 1900–01 — Muzeum Narodowe, Warszawa). Aleksander Gierymski należy też do najwybitniejszych reprezentantów polskiego luminizmu (nokturny pejzażowe i sceny we wnętrzu: Staruszka czuwająca przy zwłokach 1880–90 — 2 wersje, obie Muzeum Narodowe, Kraków). Ważne miejsce w twórczości Gierymskiego zajmują 2 autoportrety z 1891–92 i ok. 1900. Od 1868 współpracował jako ilustrator z czasopismami warszawskimi: „Muchą”, „Kłosami” (dla których m.in. wykonał cykl włoskich poloników) i „Wędrowcem”, a także zagranicznymi.

Recepcja dzieł Gierymskiego w XX w.

Twórczość Gierymskiego została w pełni doceniona w XX w. (m.in. wystawy retrospektywne w Warszawie 1938 i 1951, Wenecji 1955 oraz 1971 w Łodzi wystawa problemowa W altanie). Do niej, szukając własnej polskiej tradycji, nawiązali w latach 30. XX w. polscy koloryści. Poszukiwania artystyczne Gierymskiego, malarza nowatora i samotnika, wyznaczają ważne etapy w rozwoju polskiego malarstwa XIX w.: realizm, impresjonizm i symbolistyczny iluzjonizm.

Gierymski Aleksander, Święto Trąbek, 1884 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Gierymski Aleksander, W altanie, 1882 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Gierymski Aleksander, Wieczór nad Sekwaną, 1893 — Muzeum Narodowe, Kraków

Gierymski Aleksander, Piaskarze, 1887 — Muzeum Narodowe, Warszawa

Gierymski Aleksander, Przystań na Solcu, 1883 — Muzeum Narodowe w Warszawie

Gierymski Aleksander, Fontanna, 1876–80 — Muzeum Narodowe, Kraków