Gaulle Charles André

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Gaulle

[gol]

Charles André de , ur. 22 XI 1890, Lille, zm. 9 XI 1970, Colombey-les-Deux-Églises,

francuski mąż stanu, generał.

Urodził się 22 XI 1890 w Lille. Był absolwentem akademii wojskowej w Saint-Cyr (1912). Podczas I wojny światowej walczył m.in. pod dowództwem Ph. Petaina pod Verdun. W latach 1919–21 był członkiem francuskiej misji wojskowej w Polsce, później wykładowcą historii wojen w Saint-Cyr. W 1924 ukończył Wyższą Szkołę Wojenną i od 1925 do wybuchu II wojny światowej zajmował różne stanowiska w armii oraz jej wyższych sztabach, m.in. 1932–36 w Generalnym Sekretariacie Obrony Narodowej. W opublikowanych w tym czasie pracach wyrażał zarówno poglądy dotyczące relacji między władzą państwową a siłami zbrojnymi (La discorde chez l’ennemi 1924, Le fil de 1’epée 1932), jak również przedstawił swoją wizję nowoczesnych sił zbrojnych (Vers 1’armée de metier 1934); opowiadając się za stworzeniem stosunkowo niewielkiej armii kadrowej, mobilnej i zmechanizowanej, z jednostkami pancernymi — czym kwestionował ówczesną doktrynę obronną opartą na koncepcji stabilnych umocnień linii Maginota — naraził się na niechęć środowisk wojskowych.

Po wybuchu II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej był dowódcą brygady pancernej 5. armii. W V 1940 został mianowany generałem; po rozpoczęciu niemieckiej ofensywy na Francję, od 6 VI wiceminister obrony narodowej w gabinecie P. Reynauda. Był przeciwny pertraktacjom z Niemcami, opowiadał się za ewakuacją rządu do Afryki Północnej i kontynuowaniem walki zbrojnej; w odpowiedzi na wystąpienie rządu Petaina o zawieszenie broni 18 VI de Gaulle, który poprzedniego dnia przybył do Londynu, wygłosił przez radio apel wzywający Francuzów do dalszej walki z Niemcami (za co 2 VIII został zaocznie skazany przez francuski sąd wojskowy na karę śmierci, degradację i konfiskatę majątku).

Na czele Wolnej Francji

Skupiając wokół siebie siły polityczne przeciwne kapitulacji, stając na czele Wolnej Francji (od 1942 pod nazwą Francja Walcząca), de Gaulle organizował wysiłek wojenny Francuzów na terenie Wielkiej Brytanii, w metropolii i francuskich terytoriów zamorskich. Po zajęciu 8 XI 1942 francuskiej Afryki Północnej przez anglo-amerykański desant na początku 1943 de Gaulle przeniósł się z Londynu do Algieru, gdzie 3 VI 1943 — po okresie tarć i rywalizacji z generałem H. Giraudem — doszło do utworzenia Francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (CFLN) pod przewodnictwem de Gaulle’a (do X 1943 wspólnie z Giraudem); 1944 de Gaulle objął kierownictwo Tymczasowego Rządu Republiki Francuskiej; rzecznik silnej władzy wykonawczej, 1946 ustąpił ze stanowiska z powodu różnicy zdań ze Zgromadzeniem Konstytucyjnym w sprawie kompetencji władzy wykonawczej; 1947–53 kierował utworzonym wraz ze swymi zwolennikami (gaulliści) ugrupowaniem politycznym pod nazwą Zgromadzenie Ludu Francuskiego (RPF), żądającym ustanowienia silnej władzy, niezależnej od nacisków partii politycznych, oraz odbudowania autorytetu Francji na arenie międzynarodowej.

Pierwszy prezydent V Rebubliki

W okresie ostrego kryzysu wewnętrznego 1958 (wojna w Algierii, zagrożenie ze strony skrajnej prawicy i niebezpieczeństwo puczu wojskowego), uzyskując poparcie większości parlamentarnej, przejął władzę we Francji — 1 VI 1958 Zgromadzenie Narodowe zatwierdziło nowy rząd z de Gaulle’em na czele, którego politycznym zapleczem stało się ugrupowanie gaullistowskie Unia na rzecz Nowej Republiki; w sierpniu, z udziałem de Gaulle’a, przygotowano nową konstytucję, przyjętą 28 IX w referendum, która dała początek V Republice Francuskiej, z silną prezydenturą i ograniczoną na jej rzecz rolą parlamentu; prezydent otrzymał mandat w głosowaniu powszechnym (referendum) oraz skupił w swym ręku specjalne uprawnienia, zapewniające mu decydujący wpływ na rządy. Po zwycięstwie 21 XII 1958 w wyborach prezydenckich 8 I 1959 de Gaulle rozpoczął urzędowanie jako pierwszy prezydent V Republiki. Po uregulowaniu spraw francuskiej kolonii i terytoriów zamorskich (Wspólnota Francuska, 1962 zakończenie wojny algierskiej i niepodległość Algierii) polityka zagraniczna de Gaulle’a miała na celu przywrócenie Francji rangi mocarstwa, mającego istotny wpływ na politykę międzynarodową; przejawem tych dążeń była m.in. decyzja utworzenia niezależnej francuskiej broni jądrowej (force de frappe) oraz 1966 wystąpienie Francji ze struktur wojskowych NATO; rzecznik ścisłej współpracy francusko-niemieckiej, 1963 zawarł traktat z RFN; przez utrudnianie przyjęcia W. Brytanii do EWG starał się ograniczać wpływy brytyjskie i Stanów Zjednocznonych w Europie Zachodniej; niechętny integracji europejskiej, de Gaulle wystąpił z własną koncepcją federacji europejskiej — ideą „Europy Ojczyzn” od Atlantyku po Ural, inicjując równocześnie politykę zbliżenia z krajami Europy Wschodniej, m.in. 1966 składając wizytę w ZSRR, 1967 — w Polsce (1959 wypowiedział się za uznaniem granicy polsko-niemieckiej na Odrze i Nysie).

Polityka wewnętrzna

W polityce wewnętrznej doprowadził do stabilizacji gospodarczej Francji — umocnienia francuskiej waluty (1958 rewaloryzacja franka), modernizacji i rozwoju rodzimego przemysłu; jego działania napotykały jednak silny opór sił lewicowych — był zwalczany przez komunistów, socjalistów i radykałów; trudności gospodarcze i napięcia wewnętrzne 1968 osłabiły jego pozycję; zaproponowany wówczas przez niego udział pracowników w zyskach oraz w podejmowaniu decyzji (zasada partycypacji) nie zyskał szerszego poparcia; gdy 1969 referendum powszechne nie zaakceptowało zgłoszonej przez de Gaulle’a reformy administracji i senatu, 28 IV 1969 ustąpił ze stanowiska prezydenta. Zmarł 9 XI 1970 w Colombey-les-Deux-Églises.

Najwybitniejszy polityk XX w.

Uznawany za jednego z najwybitniejszych polityków XX w., de Gaulle był twórcą stabilnego systemu politycznego V Republiki, opartego na silnej prezydenturze; na forum międzynarodowym za jego rządów Francja odzyskała silną pozycję, którą umocnili jego następcy; kontynuatorem jego polityki jest ruch gaullistowski. W postkomunistycznej Europie do koncepcji „Europy Ojczyzn” nawiązywał m.in. F. Mitterrand, proponując europejską konfederację.

Główne publikacje: Pamiętniki wojenne (t. 1–2 1954–59, wydanie polskie 1962–68), Pamiętniki nadziei (t. 1–2 1971–72, wydanie polskie 1974), Discours et messages (t. 1–5 1971).

Konferencja w Casablance, Gen. de Gaulle w towarzystwie Roosevelta, Churchilla i gen. Giraud