Focke 
, ur. 8 X 1890, Brema, zm. 25 II 1979, tamże,
niemiecki konstruktor samolotów i śmigłowców.
[fọkə]
Henrich , ur. 8 X 1890, Brema, zm. 25 II 1979, tamże,
Focke Henrich
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 8 X 1890 w Bremie. Focke był absolwentem, a później wykładowcą (profesorem) politechmiki w Bremie; w latach 1954–56 — profesorem w Technische Hochschule w Stuttgarcie. Był współwłaścicielem (założonej 1924 z Gerdem Wulfem) wytwórni samolotów Focke-Wulf-Flugzeugbau GmbH i konstruktorem m.in. niekonwencjonalnego F 19a Ente z usterzeniem z przodu, pasażerskiego Focke-Wulf A.38 Möwe, meteorologicznego A.47 oraz akrobacyjnego Fw 44D Stieglitz.
W 1931 Focke zainteresował się wiropłatami. Uzyskał wtedy dla firmy licencję na budowę angielskich wiatrakowców Cierva. Pierwszy licencyjny Fw C-19 został zmontowany 1933, a dwa lata później zakłady w Bremie opuściła seria wiatrakowców Fw C-30A. Produkcja wiatrakowców była dla Fockego tylko etapem na drodze do budowy śmigłowca (helikoptera).
W 1934, wkrótce po dojściu w Niemczech do władzy nazistów, Henrich Focke, uznany za „politycznie niepewnego”, został zmuszony do wycofania się z zarządu wytwórni, której był założycielem i współwłaścicielem, ale nadal mógł w niej prowadzić prace konstrukcyjne. W tym samym 1934 zbudował mały, napędzany silniczkiem o mocy 0,5 kW (0,7 KM), dwuwirnikowy model śmigłowca, w którym zrealizował uznany przez siebie za optymalny dwuwirnikowy układ poprzeczny. Model latał tak dobrze, że zachęciło to konstruktora do zaprojektowania śmigłowca dużego.
Eksperymentalny Fw 61
Eksperymentalny Fw 61 powstał we współpracy ze znanym akrobatą lotniczym, Gerdem Achgelisem. Został zbudowany w firmie Focke-Achgelis & Co GmbH. Centralny zespół maszyny stanowił zmodyfikowany kadłub samolotu akrobacyjnego Fw 44D Stieglitz. Silnik, gwiazdowy Siemens Sh 14A o mocy 118 kW (160 KM), był zmodyfikowany przez stworzenie wyjścia wału napędowego z tyłu skrzyni korbowej i osadzeniu na nim wyprowadzenia mocy dla napędu wirników. Na przedniej końcówce wału silnika znajdował się wentylator chłodzący.
Fw 61 pierwsze loty wykonał 26 VI 1936. Postęp w próbach był bardzo szybki. 10 V1937 na śmigłowcu po raz pierwszy wykonano bezsilnikowe lądowanie autorotacyjne. Dowodem na to, że Fw 61 był najbardziej udanym śmigłowcem doświadczalnym z wszystkich zbudowanych w okresie międzywojennym, było ustanowienie na nim 8 rekordów. W II 1938 Fw 61 wykonał pierwsze w historii lotnictwa loty wewnątrz budynku (Deutschlandhalle w Berlinie). Sukces śmigłowca sprawił, że w kilku krajach świata podjęto próby budowy maszyn podobnego układu, m.in. w USA, Anglii i Związku Sowieckim.
Smok
Decyzja zbudowania śmigłowca użytkowego, opartego na doświadczeniach z Fw 61, została podjęta w Niemczech 1937. Projektowany dla wojska, oznaczony Fa 223, miał zabierać ładunek 700 kg i oprócz zdolności do zawisania (nieruchomego utrzymywania się w powietrzu) miał być zdolny do osiągania prędkości powyżej 160 km/h.
Pierwszy prototyp Fa 223 V1, napędzany silnikiem BMW Bramo Fafnir 323D o mocy 735 kW (1000 KM), został skompletowany we IX 1939 i niezwłocznie rozpoczęto jego 100-godzinne próby naziemne, a po nich loty na uwięzi. 12 VI 1940 śmigłowiec wykonał pierwszy lot swobodny. Fa 223 okazał się konstrukcją równie udaną jak doświadczalny Fa 61, osiągi nowego śmigłowca znacznie przekroczyły wymagania. Po zakończeniu prób do symbolu Fa 223 dodano nazwę śmigłowca Drache (Smok).
Alianckie bombardowania utrudniały rozpoczęcie produkcji Fa 223, m.in. w VI 1942 została całkowicie zniszczona fabryka w Dalmenhorst wraz z dwoma prototypami V2 i V3 oraz siedmioma śmigłowcami serii informacyjnej. Podobny los spotkał wytwórnię po jej przeniesieniu do Laupheim, z bombardowania w lipcu 1943 ocalało tylko 7 śmigłowców (V11–V17). Produkcję przeniesiono następnie do wytwórni na lotnisku Tempelhof w Berlinie. Do końca stycznia 1945 zmontowano tam 4 egzemplarze, z których tylko jeden zdołał odlecieć z Berlina, trzy pozostałe stały się łupem armii sowieckiej.
Na istniejącej flocie Fa 223 Drache wyszkolono do końca wojny 26 pilotów. Pod koniec 1944 zdatnych do lotu było tylko 5 egzemplarzy wchodzących w skład specjalnej jednostki transportowej Lufttransportstaffel 40, zadaniem której były m.in. loty do oblężonych lub zagrożonych miast.
W V 1945 w ręce zachodnich aliantów dostały się tylko dwa zdatne do lotu Fa 223 Drache. Ciąg dalszy historii Smoka dopisali Czechosłowacy i Francuzi. Pierwsi przejęli dwa niecałkowicie zmontowane egzemplarze, których montaż ukończono pod oznaczeniem VR-1 (od czeskiego vrtulnik ‘śmigłowiec’) w V 1948. Dwa inne niekompletne Fa 223 przejęli Francuzi i zmontowali je w zakładach SNCASE w Villacoublay z pomocą zespołu niemieckich specjalistów, kierowanego przez samego Henricha Fockego.
Inne konstrukcje
Interesujące były także inne wiropłatowe prace Henricha Fockego, przede wszystkim konstrukcje bezsilnikowe: mający masę zaledwie 82 kg wiroszybowiec obserwacyjny dla U-Bootów Fa 330 Bachstelze z 1942 i desantowy wiroszybowiec Fa 225 (DFS 230). W 1941 Focke, we współpracy z francuską firmą Bréguet, zaprojektował „latający dźwig” Fa 284, który miał być zdolny do dźwigania ładunków do 2000 kg. Projekty Fockego dotyczące hybrydowych myśliwskich samolotów krótkiego startu Fa 269 Kurzstartjagdflugzeug z 1941 i Fa 283 z 1943 nie wyszły poza fazę studium.
Po wojnie, po opuszczeniu Francji, Focke pracował w Brazylii i tam skonstruował śmigłowiec Beija Flor. Po powrocie do Niemiec uczestniczył w realizacji 1958 śmigłowca Borgward-Focke Kolibri. Na początku lat 70. patronował powstaniu w Bückeburgu w Dolnej Saksonii w Niemczech wyspecjalizowanego muzeum śmigłowców (Hubschraubermuseum), w którym m.in. znalazła honorowe miejsce replika doświadczalnego Fw 61. Projektu swej ostatniej maszyny, Focke-Harz Fo-Ha-1, już nie zdążył ukończyć. Zmarł 25 II 1979 w Bremie.
