Etrusków religia,
wierzenia i obrzędy religijne Etrusków — ludu, który zdaniem Liwiusza „bardziej niż inne oddany był praktykom religijnym, bo był mistrzem w ich sprawowaniu”;
Etrusków religia
Encyklopedia PWN
stąd też chrześcijański pisarz z IV w. Arnobiusz uznał Etrurię za rodzicielkę i matkę wszelkich zabobonów. Przekonanie starożytnych o wyjątkowej religijności Etrusków i bogactwie strony obrzędowej ich religii przejęli uczeni nowożytni, podkreślając równocześnie jej formalizm, tj. wielkie znaczenie rytuału. Od rytuału były uzależnione wszystkie sfery ludzkiej działalności na wszystkich poziomach organizacyjnych społeczeństwa — od rodziny po związek miast-państw etruskich. Świadczą o tym ich święte księgi zawierające przepisy i normy regulujące całość życia. Powszechnie podkreśla się pewien mistyczny fatalizm religii Etrusków, wyraźnie odmienny od filozoficznego racjonalizmu Greków, determinujący miejsce człowieka w świecie i jego poddańczą postawę wobec bogów.
Panteon etruski jest znany ze źródeł literackich, epigrafiki i sztuki figuralnej. Informacje dostarczone przez rzymskiego pisarza Kapellę (przełom IV i V w.) na temat podziału nieba na 16 regionów, będących siedzibami poszczególnych bóstw, połączone z wiadomościami uzyskanymi z napisów na modelu wątroby z Piacenzy oraz z doniesieniami Pliniusza Starszego, pozwoliły na rekonstrukcję systemu klasyfikującego etruskie bóstwa w zależności od tego, w jakim sektorze nieba znajdowały się ich siedziby. Umożliwiło to określenie natury bóstwa — przyjaznej, wrogiej lub obojętnej ludziom. W pierwszym z 4 regionów, utworzonym z 4 przedziałów i zajmującym północno-wschodnią część nieba, mieszkali bogowie najważniejsi i przyjaźni, jak Tinia czy Uni. W sektorze południowo-wschodnim przebywały bóstwa morskie i solarne (Nethuns, Catha), bóstwa chtoniczne (Fufluns, Selvans) zajmowały południowo-zachodni sektor, a piekielne, wrogie (Cel, Culsu, Cilens) — część północno-zachodnią. Tam też musiały się znajdować takie bóstwa, jak: Aita, Persipnai Saturn (Satre?). Niektóre z tych bóstw można bez trudu identyfikować z bogami greckimi (Tinia — Zeus, Menerwa — Atena, Fufluns — Dionizos, Aita — Hades), co do charakteru innych istnieją wątpliwości. Część z nich była bóstwami lokalnymi. Z kolei Voltumna stał się w V–IV w. p.n.e. bóstwem panetruskim, czczonym w sanktuarium usytuowanym nieopodal stolicy ligi miast etruskich, Volsinii.
Witold Dobrowolski
