Dvořák Antonín

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Dvořák, Dworzak, Antonín , ur. 8 IX 1841, zamek Nelahozeves k. Kralup nad Wełtawą, zm. 1 V 1904, Praga,

kompozytor czeski.

Urodził się 8 IX 1841 na zamku Nelahozeves koło Kralup nad Wełtawą. Uczył się podstaw muzyki u organistów w Zlonicach i Českej Kamenice; 1857 wstąpił do szkoły dla organistów w Pradze do klasy F. Pitscha, od 1858 uczył się u J. Krejčíego. W tym czasie grał na altówce w orkiestrze Towarzystwa Św. Cecylii, m.in. podczas złotego jubileuszu konserwatorium w Pradze i kilku koncertów. Po ukończeniu 1859 studiów grał w orkiestrze K. Komzáka występującej w lokalach rozrywkowych (od 1862 orkiestra teatralna). Przez następne 9 lat był pierwszym altowiolistą orkiestry prowadzonej początkowo przez J.N. Maýra, a od 1866 przez B. Smetanę; z orkiestrą tą występował 1863 w Pradze F. Liszt z koncertem własnych utworów. Z tego okresu pochodzą pierwsze kompozycje Dvořáka: kilka utworów kameralnych, 2 symfonie, 2 opery. W 1871 Dvořák opuścił stanowisko w operze i poświęcił się komponowaniu; do 1878 utrzymywał się głównie z udzielania lekcji. Pierwszym jego większym sukcesem było wykonanie 1873 kantaty Hymnus: Dědicové bilé hory [‘hymn: spadkobiercy Białej Góry’]. W tym samym roku otrzymał państwowe stypendium artystyczne i został organistą kościoła Św. Wojciecha w Pradze; 1878 zaprzyjaźnił się z J. Brahmsem, który polecił go berlińskiemu wydawcy, N. Simrockowi; 1878 został członkiem stowarzyszenia Umělecká beseda. W 1884 wystąpił jako dyrygent własnych utworów w Wielkiej Brytanii, gdzie wielkim powodzeniem cieszyło się oratorium Stabat Mater. W 1890 został profesorem konserwatorium w Pradze (1901 jego dyrektor). W 1892–95 był dyrektorem konserwatorium w Nowym Jorku. Napisana tam IX Symfonia „Z Nowego Świata” odniosła wielki sukces. Zmarł 1 V 1904 w Pradze.

Charakterystyka twórczości

W twórczości Dvořáka, utrzymanej w stylu późnoromantycznym, wybija się muzyka orkiestrowa, zwłaszcza symfonie, oparte na przekształconych formach klasycznych, także poematy symfoniczne i programowe uwertury koncertowe, oparte na formie sonatowej. Pierwsze opery ujawniły wpływ R. Wagnera. Przełom stylistyczny, decydujący o narodowym charakterze twórczości Dvořáka, nastąpił w dziełach powstałych po 1875 wykorzystujących elementy czeskiego folkloru. W tym okresie Dvořák nie zrezygnował z form klasycznych, lecz zmienił ich dotychczasową strukturę, m.in. zastępując dumką część wolną sonatowej formy cyklicznej (Kwartet smyczkowy Es-dur), a część szybką — furiantem (Sekstet smyczkowy A-dur). W czasie pobytu w Stanach Zjednoczonych kompozytor zainteresował się folklorem amerykańskim, który wprowadził do IX Symfonii. W późnym okresie twórczości (po powrocie do Czech) powstał cykl poematów symfonicznych (w których zaznacza się wpływ impresjonizmu) i pozostałe opery.

Ważniejsze utwory

Ważniejsze kompozycje: 9 symfonii, m.in. I „Zlonícké zvony” (1865), IX „Z Nowego Świata” (1893); uwertury, m.in. Uwertura tragiczna (1870), Můj domov (1882), Uwertura husycka (1883), cykl Příroda, Život a Láska (1891–92); poematy symfoniczne, m.in. cykl wg ballad K.J. Erbena: Vodník, Polednice, Zlatý kolovrat, Holoubek (1896–98); Symfonická báseň (1874), Píseň bohatýrská (1897), rapsodie słowiańskie: D-dur, g-moll, As-dur (1878), serenady, suity, tańce na orkiestrę, m.in. 2 serie Tańców słowiańskich (pierwotnie na fortepian, 1878 i 1886–87); koncerty (fortepianowy 1876, skrzypcowy 1880, wiolonczelowy 1895); utwory kameralne (4 tria fortepianowe, kwartety: 14 smyczkowych, 2 fortepianowe, kwintety: 3 smyczkowe, 2 fortepianowe, Kwintet klarnetowy, Sekstet smyczkowy), fortepianowe (Tańce słowiańskie na 4 ręce, liczne miniatury, m.in. 8 Humoresek z popularną Ges-dur), dumki, furianty, walce, mazurki, impromptus; opery, m.in.: Alfred (1870), Král a uhlíř [‘król i węglarz’] (1871, nowe wersje 1874 i 1887), Tvrdé palice (1874), Šelma sedlák [‘chłop szelma’] (1877), Jakobín (1888, 2. wersja 1897), Čert a Káča [‘diabeł i Kasia’] (1899), Rusałka (1900); utwory religijne: Stabat Mater (1877), oratorium Święta Ludmiła (1886), Requiem (1890), Te Deum (1892), Msza D-dur (1892); liczne pieśni i duety wokalne, m.in. znane Melodie cygańskie (1880).