Condorcet Jean Antoine Nicolas

Condorcet

[kądorsẹ]

Jean Antoine Nicolas de , markiz, ur. 17 IX 1743, Ribemont, zm. III lub IV 1794, Clamart,

francuski filozof, matematyk, ekonomista i działacz polityczny.

Urodził się 17 IX 1743 w Ribemont. Był współpracownikiem Wielkiej encyklopedii francuskiej; od 1782 członkiem Akademii Francuskiej.

Życie reformatora

Pochodził z rodziny arystokratycznej. W wieku 4 lat stracił ojca. Wychowywała go egzaltowana religijnie matka i jej brat, biskup. Przeznaczony przez rodzinę do kariery wojskowej, zrezygnował z tej drogi życiowej i zajął się nauką. Początkowo interesował się matematyką, na której polu odniósł wiele sukcesów. Zrobił błyskotliwą karierę. W 1769, wieku 26 lat został członkiem paryskiej Akademii Nauk, a 1777 — jej sekretarzem. Jako jedyny bardziej znany filozof oświeceniowy uczestniczył w rewolucji francuskiej 1789–99. Rozwijał w tym czasie intensywną działalność polityczną i publicystyczną; był członkiem, następnie przewodniczącym Konstytuanty, wchodził w skład Konwentu; nie należąc formalnie do żadnego ugrupowania, opowiadał się za żyrondystami. W 1792 opracował projekt organizacji wychowania publicznego, postulujący szkolnictwo niezależne od Kościoła i świeckie, podlegające prawodawstwu państwowemu, bezpłatne, w stopniu podstawowym (4 lata) obowiązkowe; uprawnienia obu płci miały być jednakowe; zarząd szkolnictwa miał należeć nie do państwa, lecz do Narodowego Towarzystwa Nauki i Sztuki, a szkoły wyższych stopni miały w swych okręgach nadzorować szkoły stopni niższych. Szkoły winny zajmować się tylko i wyłącznie nauczaniem pozostawiając wychowanie w gestii rodziny. Będąc członkiem tzw. komisji metra, Condorcet przyczynił się do wprowadzenia metrycznego układu miar i wag we Francji. Uważając, że działania człowieka można ująć w sposób mat., głosił program zbudowania „matematyki społecznej” — uniwersalnej nauki o człowieku, nie ustępującej pod względem ścisłości naukom przyr. (Tableau général de la science... 1795). W pracach z zakresu matematyki zajmował się głównie rachunkiem całkowym, problemem trzech ciał, teorią równań różniczkowych i rachunkiem prawdopodobieństwa. W pracach ekonomicznych pozostawał pod wpływem koncepcji A.R.J. Turgota i rozwijał tezy fizjokratyzmu. Jego liberalne poglądy doprowadziły do konfliktu z radykalną lewicą. W okresie dyktatury jakobińskiej, po uchwalenie przez Konwent jego aresztowania, ukrywał się przez rok, zagrożony gilotyną, w podziemiach pałacu przyjaciół. W tych warunkach przystąpił do pisania dzieła swojego życia Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego poprzez dzieje. Po skończeniu dzieła, nie chcąc narażać dłużej właścicielki pałacu, a także swojej żony i córki opuścił kryjówkę. Przedtem napisał znany list do córki, w którym udzielał jej rad życiowych. Uciekł z Paryża, przypuszczając, że dom, w którym się ukrywał jest pod obserwacją. Po dwóch dniach, 27 III 1794, został ujęty w Clamart a następnie przewieziony do Bourg-la-Reine i osadzony w więzieniu, gdzie prawdopodobnie popełnił samobójstwo (29 III 1794).

Wizja postępu człowieka

Głównym dziełem Condorceta jest Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego poprzez dzieje (1794, wyd. pol. 1957), w którym próbował podbudować znamienną dla oświecenia wiarę w nieskończony postęp ludzkości analizą przebiegu dziejów opartą na faktach i na jej podstawie dać wykład teorii postępu. Postęp, według Condorceta, ma charakter nieuchronny, a jego głównym motorem i gwarantem jest nieustanny rozwój umysłu ludzkiego, stosowanie przez ludzkość wciąż nowych wynalazków, rozprzestrzenianie się oświaty i przezwyciężenie przesądów. Rozpatrując z tego punktu widzenia dzieje, Condorcet wyodrębniał w nich 10 epok, z których ostatnia (zapoczątkowana przez rewolucję francuską 1789–99) powinna zrealizować w skali powszechnej ideały liberalno-mieszczańskiego społeczeństwa, zapewnić rozwój nauk przyrodniczych i społecznych oraz rozwój techniki i przemysłu. Ta wiara w możliwości rozwoju cywilizacji była u Condorceta ściśle związana z przekonaniem o konieczności i możliwości rozwoju równości. Chodziło mu zarówno o rozwój równości w ramach społeczeństwa znoszący bariery klasowe, jak o równouprawnienie płci, jak i wyrównanie różnic między społeczeństwami. Podstawowym środkiem rozwoju równości miało być upowszechnianie wykształcenia. Popularyzacja wiedzy sprzyjać miała natomiast, poprzez zwielokrotnienie liczby osób zainteresowanych nauką, postępowi nauk i technologii. Z koncepcją postępu Condorceta była związana jego koncepcja natury ludzkiej, której szczególną właściwość upatrywał w zdolności umysłu do nieskończonego doskonalenia się. Wychodząc z założeń sensualizmu, Condorcet wywodził czynności umysłowe człowieka ze zdolności do doznawania i kombinowania wrażeń, a podstawy praktyczne i stosunki społeczne — z dążenia do przyjemności i unikania przykrości. Jako podstawę moralności widział Condorcet zdolność człowieka do współczucia, do współprzeżywania z innymi ich radości i cierpień. Wychodząc z tych pozycji krytykował w etyce z jednej strony hedonizm, widzący u podstaw etyki przeżycia bólu i przyjemności, a z drugiej strony wszelkie odmiany ascetyzmu i rygoryzmu domagające się tłumienia uczuć i emocji w imię ideałów lub obowiązków.

Konwent Narodowy ogłasza zakaz niewolnictwa i handlu niewolnikami w koloniach francuskich, 1794 (obowiązywał do 1803), grawiura barwiona — Bibliothèque nationale, Paryż