Narodziny pozytywizmu W twórczości wyróżnia się zwykle 2 fazy rozwoju. W pierwszej fazie starał się opracować zasady filozofii pozytywnej, klasyfikacji nauk i socjologii — jako podstawy swego programu reform społecznych; główne prace z tego okresu:
Plan des travaux scientifiques nécessaires pour réorganiser la société (1822),
Cours de philosophie positive (t. 1–6 1830–42) — podstawowe dzieło Comte’a (skrótem tego dzieła jest J.E. Rigolage’a
Augusta Comte’a metoda pozytywna w 16 wykładach 1848, wydanie polskie 1961),
Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej (1844, wydanie polskie 1973). W drugiej fazie twórczości, wychodząc z założeń filozofii pozytywnej, chciał stworzyć system polityczny i ideologiczny mający spełniać w XIX w. takie same funkcje społeczne, jakie spełniało chrześcijaństwo w średniowieczu, tzn. zapewnić jedność myślenia i integrację społeczną; głównie publikacje z tego okresu:
Système de politique positive instituant la religion de l’humanité (1851–54),
Catéchisme positiviste (1852),
Appel aux conservateurs (1855),
Synthèse subjective (1856). Całość prac Comte’a z zakresu filozofii, teorii nauki i socjologii oraz z dziedziny polityki i religii miała stanowić zwarty system wyznaczający ramy nowego światopoglądu, który określał mianem
pozytywizmu. Poglądy Comte’a kształtowały się głównie pod wpływem teorii Saint-Simona i pozytywistycznej koncepcji nauki D. Hume’a, J. Le Rond d’Alemberta i P.S. Laplace’a. W swej filozofii społecznej łączył 2 rozbieżne tradycje myśli francuskiej: oświeceniową filozofię postępu, zwłaszcza A.R. Turgota i J.A. Condorceta, z tradycjonalistyczną filozofią ładu społecznego L.G. de Bonalda i J.M. de Maistre’a.
Główna idea Comte’a Główną ideą Comte’a była myśl o konieczności reorganizacji społeczeństwa, które jego zdaniem, przechodziło głęboki kryzys. Przyjmując, że ustrój społeczny jest zależny od stanu obyczajów, a stan obyczajów — od systemu poglądów, istotę tego kryzysu upatrywał w „anarchii umysłowej” i sądził, że początkiem wszelkiej próby reorganizacji społecznej musi być stworzenie systemu idei, który odpowiadałby obecnemu stanowi rozwoju umysłu ludzkiego i nauk szczegółowych. Opierając się na przyjętym od Saint-Simona „prawie trzech stadiów”, Comte głosił, że rozwój myśli ludzkiej przechodzi przez 3 zasadnicze stadia historyczne: 1) teologiczne (fikcyjne), w którym ludzkość tłumaczyła zjawiska, odwołując się do bóstw i duchów; 2) metafizyczne (abstrakcyjne), w którym wyjaśniała bieg zdarzeń za pomocą abstrakcyjnych idei, zasad i sił, będących hipostazami pojęć; 3) pozytywne (naukowe), w którym wysiłek ludzkości skupia się na opracowywaniu materiału doświadczenia, tj. na ustalaniu faktów i odkrywaniu stałych związków między nimi. Stadium pozytywnemu, według Comte’a, powinna odpowiadać pozytywna filozofia, wolna od wszelkiej metafizyki. Rozwijając pozytywistyczną teorię nauki głosił, że nauki powinny się ograniczyć do badania zjawisk bezpośrednio dostępnych obserwacji, rezygnując z poszukiwania „istoty rzeczy”. Zadaniem nauk nie miała być prosta rejestracja faktów, lecz odkrywanie w ich współwystępowaniu i następstwie pewnego porządku, a mianowicie praw, których poznanie pozwala ludziom przewidywać i kontrolować zachodzące zjawiska. Nauka, według Comte’a, powinna się ograniczyć do poznania względnego, umożliwiającego realizację hasła savoir pour prévoir [‘wiedzieć, aby przewidzieć’], i zrezygnować z poznania prawd absolutnych. Wszystkie nauki Comte starał się scalić w jeden spójny system, co przejawiło się m.in. w jego idei klasyfikacji nauk wg stopnia ich złożoności. Nauki tworzyły w ten sposób szereg, zaczynający się od matematyki, obejmujący następnie astronomię, fizykę, chemię i biologię, kończący się zaś na socjologii jako nauce najbardziej złożonej, będącej jak gdyby uwieńczeniem systemu wiedzy pozytywnej.
Wyodrębnienie socjologii Wyodrębnienie socjologii (do 1839 Comte mówił o fizyce społecznej i dopiero w t. 4
Cours de philosophie positive użył nazwy
socjologia), połączone z próbą unaukowienia metod badania zjawisk społecznych, było najważniejszym bodaj jego osiągnięciem. Pojmując socjologię jako ogólną naukę o budowie społeczeństwa i prawach jego rozwoju, Comte proponował stosowanie w socjologii 4 metod: obserwacji, eksperymentu, metody porównawczej i metody historycznej, którą uważał za najważniejszą i swoistą dla socjologii. Sądził, że socjologia posługująca się tymi metodami będzie nauką tego samego typu co nauki matematyczno-przyrodnicze. Faktycznie jednak Comte (zalecając w swej metodologii postępowanie od prostego do złożonego) w socjologii postępował odwrotnie, biorąc za punkt wyjścia społeczeństwo jako całość. Istotny sens socjologii Comte’a łatwiej można zrozumieć jako jeszcze jedną replikę na ówczesne systemy spekulatywnej filozofii społecznej niż jako zastosowanie metod nauk ścisłych do badania życia społecznego. Z jednej strony żywił przekonanie o stałym postępie ludzkości, z drugiej — sądził jednak, iż warunkiem wszelkiego postępu jest porządek, a struktura społeczna ma pewne cechy, które muszą pozostawać nienaruszone pod grozą anarchii i rozkładu. Odpowiednio do swoich poglądów na postęp i porządek Comte podzielił socjologię na „dynamikę” i „statykę”. Pierwsza z nich miała badać prawidłowości, warunki i kierunek postępu społeczeństw, natomiast druga — czynniki samorzutnego porządku społeczeństw. Comte miał nadzieję, iż poznanie praw życia społecznego i upowszechnienie wiedzy pozytywnej pozwoli na skuteczną reorganizację społeczeństwa. W ostatnim okresie swej działalności próbował stworzyć pozytywny, „socjokratyczny” system religii pozytywistycznej z Ludzkością jako przedmiotem kultu i uczonymi jako kapłanami.
Wpływ na potomnych Myśl Comte’a jako całość nie znalazła wielu kontynuatorów (najwybitniejszym był E. Littré), powstałe Kościoły pozytywistyczne we Francji i Anglii rozpadły się, przetrwał tylko Kościół w Brazylii do dziś mający wyznawców. Filozofia zaś, zwłaszcza teoria nauki i socjologia, wywarły istotny wpływ na myśl XIX w. określoną mianem pozytywistycznej. Z socjologów najbliższy był Comte’owi É. Durkheim.