Botswana. Historia

Botswana. Historia.

Tereny obecnej Botswany zostały zasiedlone prawdopodobnie w I tysiącleciu p.n.e. przez Buszmenów, wypartych następnie do kotliny Kalahari (gdzie żyją do dziś) przez napływające od VIII w. n.e. ludy Bantu. Większą część kraju zasiedliły plemiona z grupy Tswana, które utworzyły luźne konfederacje bez centralnego ośrodka politycznego. Od końca XVIII w. trwała penetracja osadników holenderskich z Kraju Przylądkowego; na pocz. XIX w. napływ brytyjskich misjonarzy i ludów migrujących pod naporem ekspansji państwa Zulusów (tzw. okres Mfecane). Od lat 20. południowe ziemie Tswana były najeżdżane przez Zulusów i wojowników państwa założonego przez zuluskiego wodza Moselekatse (Mzilikazi) na terenie późniejszego Transwalu. Od lat 50. Mzilikazi, po przeniesieniu swego państwa w międzyrzecze Zambezi i Limpopo, włączył w jego orbitę również północne Tswana. W tym okresie zostały zał. pierwsze misje protestanckie (1820 na południu przez R. Moffata i 1841 na północy przez D. Livingstone’a). Od połowy XIX w. Tswana prowadzili walki z Burami, którzy utworzyli 1882 dwie republiki: Stellaland i Het Land Goosen.

W 2. połowie XIX w. kraj został opanowany przez wojska brytyjskie, 1885 część Botswany na południe od rzeki Molopo zajęta przez Wielką Brytanię została ogłoszona kolonią p.n. Beczuana. Wcielono do niej także terytoria państw burskich, a regiony północnej i zachodniej Botswany objęto brytyjskim protektoratem (jego część 1895 włączono do Kraju Przylądkowego). 1899–1904 Brytyjczycy ustanowili granice ziem plemiennych, co doprowadziło do powstania regionu białego osadnictwa w południowo-wschodniej Botswanie. W ramach polityki tzw. pośredniego zarządu Wielka Brytania usankcjonowała miejscową strukturę plemienną i zachowała władzę wodzów, którzy odtąd podlegali Koronie brytyjskiej i byli przez nią subsydiowani. Gospodarkę Botswany podporządkowano interesom metropolii i Związku Południowej Afryki (tania siła robocza), 1910 Botswanę włączono do Południowoafrykańskiej Unii Celnej (SACU), co uzależniło ją gospodarczo od ZPA. W 1921 powołano samorząd, tworząc tzw. rady tubylcze (w ich skład weszła arystokracja plemienna Tswana), działające jako organy doradcze przy administracji brytyjskiej. W okresie II wojny światowej ok. 10 tys. Tswana walczyło w armii brytyjskiej. Od schyłku lat 40. zaczął się rozwój ruchu wyzwoleńczego, opierającego się na głównym plemieniu Tswana — Bamangwato. W 1960 powstała Narodowa Partia Botswany (BNP), 1962 wódz Bamangwato S. Khama założył Demokratyczną Partię Botswany (BDP), wkrótce najsilniejszą organizację polityczną kraju. Pod jej naciskiem Wielka Brytania przyznała 1964 Beczuanie autonomię; 1965 po zwycięstwie w wyborach do Zgromadzenia Ustawodawczego BDP utworzyła rząd pod przewodnictwem Khamy.

30 IX 1966 proklamowano niepodległą republikę Botswany — członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów, ONZ i OJA. Prezydentem i szefem rządu został przewodniczącym rządzącej BDP — Khama, który dążył do zbudowania wielorasowego społeczeństwa demokratycznego, rozwijającego się dzięki gospodarce kapitalistycznej, a w polityce zagranicznej był zwolennikiem współpracy z Wielką Brytanią i niepodległymi państwami afrykańskimi oraz stopniowym uniezależnianiem się od RPA. Okres jego rządów, trwających do 1980, charakteryzował szybki rozwój gospodarczy (1966–69 w rekordowym na świecie tempie 9% rocznie) w warunkach wewnętrznej stabilizacji politycznej. Przy udziale kapitału zagranicznego rozwinęło się wydobycie diamentów, miedzi i niklu. Botswana znalazła się w grupie najzamożniejszych państw afrykańskich, a produkt krajowy brutto na 1 mieszkańców u schyłku rządów Khamy sięgnął 1 tys. dol. USA rocznie.

W Khama 1975 przyłączył Botswanę do grupy państw frontowych Afryki Południowej i potępił apartheid, popierał też ruch wyzwoleńczy w Rodezji i Namibii (mimo to utrzymywał współpracę gosp. z RPA i korzystał z jej pomocy finansowej i technicznej). Po śmierci Khamy 1980 prezydentem i przywódcą BDP został Q.K.J. Masire, dotychczasowy wiceprezydent, kontynuujący politykę poprzednika. Zacieśnienie więzów z państwami frontowymi doprowadziło do pogorszenia stosunków z RPA (ataki wojsk RPA 1981 i 1985). Z powodu poparcia udzielonego Afrykańskiemu Kongresowi Narodowemu (ANC) kraj dotknęły restrykcje gospodarcze RPA i naciski militarne, które zmusiły Botswanę do zawarcia 1986 tzw. paktu o bezpieczeństwie, przewidującego m.in. niedopuszczenie do wykorzystywania terytorium botswańskiego przez partyzantów ANC. W końcu lat 90. produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca przekroczył 2 tys. dolarów rocznie, co sprawiło, że Botswana utrzymała się w gronie najbogatszych państw Afryki.

Umożliwiła to wewnętrzna stabilizacja polityczna pod pragmatycznymi rządami Masirego, który sankcjonował wielopartyjny system i działalność partii opozycyjnych; 1996 wygrał on kolejne wybory prezydenckie, ale 1998 zrezygnował ze stanowiska prezydenta i szefa rządu, przekazując je F.G. Mogae (także BDP). W 2. połowie lat 90. Botswana zacieśniła współpracę z postapartheidową RPA i innymi państwami Afryki Południowej, a także nawiązała silne więzi gospodarcze i militarne z USA (udostępniła bazy wojskowe na swym terytorium), podtrzymując tradycyjnie dobre stosunki z byłą metropolią. Kolejne wybory parlamentarne (1999 i 2004) oraz prezydenckie (2004) nie przyniosły zasadniczych zmian w życiu politycznym kraju: prezydentem pozostał F.G. Mogae (od 1998 także przewodniczący BDP).