Arktyczny, Ocean. Odkrycia i podróże
 
Encyklopedia PWN
Arktyczny, Ocean. Odkrycia i podróże.
Dla poznania Oceanu Arktycznego i Arktyki wielkie znaczenie miały podejmowane przez wielu żeglarzy od końca XV w. próby znalezienia dróg morskich z północnych części Oceanu Atlantyckiego do Indii i Chin. Poszukiwania w kierunku północno-zachodnim prowadziły początkowo głównie wyprawy angielskie, m.in. M. Frobisher, J. Davis, R. Bylot i W. Baffin. Równocześnie inni Anglicy (H. Willoughby, R. Chancellor, S. Burrough) poszukiwali północno-wschodniej drogi morskiej do Chin. Konkurencyjne wyprawy podejmowali w tym samym kierunku Holendrzy (C. Naij, W. Barents, J. van Heemskerk, J.C. Rijp). Niepowodzenia w poszukiwaniu północnych dróg morskich oraz rozwój swobodnej żeglugi do Indii wokół Afryki lub Ameryki Południowej spowodowały 200-letnią przerwę w zachodnioeuropejskich morskich wyprawach arktycznych a inicjatywę w tym czasie przejęli Rosjanie, np. kozak S. Dieżniow odkrył 1648 cieśninę oddzielającą Azję od Ameryki Północnej, którą pokonali ponownie 1728 Duńczyk w służbie rosyjskiej V. Bering i A. Czirikow (nazwana Cieśniną Beringa). W XIX w. podjęto kolejne próby przepłynięcia całego Przejścia Północno-Wschodniego, w tym rosyjskie wyprawy F. Wrangla 1820–24. Całe Przejście Północno-Wschodnie pierwszy przebył Szwed A.E. Nordenskjöld 1878–79, płynąc na statku Vega z Morza Białego do Cieśniny Beringa; 1914–15 lodołamacze przepłynęły po raz pierwszy to Przejście w kierunku zachodnim. Nie mniej trudne było odnalezienie Przejścia Północno-Zachodniego — w całości pierwszy przebył je (w kierunku zachodnim) Norweg R. Amundsen 1903–06 na statku Gjöa. Wyprawy organizowano też w celu zdobycia bieguna północnego, m.in. 1893–96 Norwegowie F. Nansen i O. Sverdrup usiłowali osiągnąć biegun na statku Fram wykorzystując dryf w lodach między Wyspami Nowosyberyjskimi a Spitsbergenem — wyprawa ta nie osiągnęła celu, ale stwierdziła m.in. znacznie większą niż przypuszczano głębokość Oceanu Arktycznego i odkryła wpływ ruchu wirowego Ziemi na dryf lodów arktycznych. W 1932 lodołamacz Sibiriakow przepłynął pierwszy Przejście Północno-Wschodnie podczas jednego sezonu nawigacyjnego, czym otworzył regularną żeglugę Północną Drogą Morską. W 1944 podobnego wyczynu dokonał kanadyjski szkuner lodołamacz St. Roch w odniesieniu do Przejścia Północno-Zachodniego (w kierunku zachodnim). W 1958 amerykański okręt podwodny o napędzie jądrowym Nautilus przepłynął przez biegun północny pod lodami Oceanu Arktycznego; 1969 amerykański tankowiec lodołamacz Manhattan przepłynął w eksperymentalnym rejsie Przejście Północno-Zachodnie, 1977 sowiecki lodołamacz o napędzie jądrowym Arktika osiągnął biegun północny jako pierwszy statek nawodny a 1992 — szwedzki lodołamacz Oden jako pierwszy statek o napędzie konwencjonalnym. W końcu XIX i w XX w., oprócz poszukiwań szlaków żeglugowych i wypraw ku biegunowi, rozwinęły się regularne badania naukowe, na dryfujących lodach powstawały stacje naukowe, w tym jako pierwsza 1937 sowiecka stacja badawcza Siewiernyj polus.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia