Lyell 
, ur. 14 XI 1797, Kinnordy (Szkocja), zm. 22 II 1875, Londyn,
geolog szkocki, uważany za twórcę nowoczesnej geologii.
[lạıəl]
Sir Charles , ur. 14 XI 1797, Kinnordy (Szkocja), zm. 22 II 1875, Londyn,
Lyell Charles
Encyklopedia PWN
fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 14 XI 1797 w Kinnordy (Szkocja). Jego ojciec, Charles Lyell of Kinnordy, był botanikiem, a także tłumaczem dzieł Dantego. Lyell od najmłodszych lat interesował się historią naturalną, a zwłaszcza entomologią. Od 1816 studiował w Exter College w Oxfordzie, gdzie wykładał William Buckland, który zainteresował go studiami geologicznymi. W 1919 Lyell przeniósł się do Londynu, by studiować prawo, jednak dużo czasu spędzał na badaniach geologicznych w terenie. W 1823 w czasie podróży do Francji poznał Georegesa Cuviera, Alexanda von Humboldta i wielu innych wybitnych przyrodników. Od 1826 był członkiem Towarzystwa Królewskiego w Londynie. W 1831 został profesorem King’s College w Londynie. W latach 1834–36 i 1849 był prezesem Londyńskiego Towarzystwa Geologicznego.
Lyell uzyskał 1848 tytuł szlachecki, a 1868 został baronetem. Zmarł 22 II 1875 w Londynie i został pochowany w opactwie Westminster.
Pierwsze prace badawcze
Praktykę geologiczną Lyell zdobywał samodzielnie w czasie licznych podróży po Wielkiej Brytanii, Francji i Włoszech. Badał m.in. osady Basenu Paryskiego (wraz z geologiem francuskim, C. Prévostem), wygasłe wulkany Owernii oraz słodkowodne osady wapienne i utwory wulkaniczne tamże. W latach 1841–53 odbył podróże badawcze do Stanów Zjednoczonych i Kanady, w 1853–54 na Maderę. 1857–59 badał budowę geologiczną Etny, dowodząc, że stożki wulkaniczne pochodzą ze stopniowo zastygającej lawy, określił także wiek tego wulkanu. Badał skamieniałości mięczaków zawarte w skałach trzeciorzędowych, w tym proporcje skamieniałości gatunków żyjących do dziś i wymarłych, stwierdzając, że im starsza skała, tym mniejszy w niej procent gatunków obecnie żyjących (tzw. zasada Lyella). Wydzielił trzeciorzęd jako oddzielny system geologiczny i dokonał jego podziału na piętra. Nadał im nazwy: eocen, miocen i pliocen, które wprowadził do powszechnego użycia i które utrzymały się do dziś. W 1839 wprowadził termin plejstocen w miejsce używanego do tej pory dyluwium, użytego przez W. Bucklanda.
Największe dokonania
Jego wielkie dzieło The Principles of Geology (t. 1–3 1830–33), które za jego życia miało 12 wydań, wywarło ogromny wpływ na całe pokolenia geologów i przyrodników Europy. Lyell rozwinął w nim i uzasadnił podstawową dla geologii zasadę aktualizmu geologicznego, sformułowaną przez Jamesa Huttona, o podobieństwie dawnych procesów geologicznych do obecnych, i ich powolnym, stopniowym przebiegu. Utrzymywał, że dzieje Ziemi mają charakter cykliczny (a nie kierunkowy, jak powszechnie zakładano) i układają się w ciąg niezwykle długich, sukcesywnie po sobie następujących tzw. wielkich sezonów, związanych ze zmiennym rozkładem lądów i oceanów. Nieustannym zmianom warunków geologicznych na Ziemi, a także konkurencji między gatunkami (ale nie osobnikami) w ogólnej „ekonomii natury” towarzyszy wymieranie jednych gatunków zastępowanych innymi, które stale powstają. Drugim wielkim dziełem, które za życia Lyella mialo sześć wydań, było Elements of Geology (1838), w którym wyłożył zasady geologii, stratygrafii i paleontologii. W 1940 Lyell wysunął, dzisiaj już nieaktualną, teorię dryfu, według której wszystkie głazy narzutowe na Niżu Europejskim zostały przeniesione ze Skandynawii przez pływające góry lodowe. Tereny, na których występują obecnie głazuy narzutowe, stanowiące w tamtych czasach wielką zagadkę dla geologów, miały być, według tej teorii, zalane wodą. Pływająca góra lodowa pod wpływem ciepła topiła się i pozostawiała na dnie cały swój ładunek. Zasługą Lyella, mimo błędności teorii, było uznanie roli lodu w transporcie głazów narzutowych. W 1856 Lyell zapoznał się z koncepcją ewolucji Ch.R. Darwina i początkowo nie podzielał jego poglądów. Dopiero 1865 w uaktualnionej wersji The Principles of Geology w pełni zaakceptował wnioski Darwina, przytaczając jednocześnie nowe, istotne argumenty, na rzecz teorii ewolucji.
Lyell zajmował się też zagadnieniem wieku najstarszych szczątków ludzkich (The Geological Evidence of the Antiquity of Man 1863), dowodząc znacznej długowieczności rodu ludzkiego.
