polskie lotnictwo wojskowe

polskie lotnictwo wojskowe,

pol. regularne formacje lotnictwa bojowego i pomocniczego WP lub Pol. Sił Zbrojnych.

Jego zalążkiem były jednostki lotn. organizowane 1918 w składzie Korpusów Pol. na Wschodzie (gen. J. Dowbora-Muśnickiego) i Armii Pol. we Francji (gen. J. Hallera); od XI 1918 tworzone z wykorzystaniem sprzętu niem. zdobytego na lotnisku Ławica w Poznaniu oraz dostarczonego z Francji (7 eskadr obsługiwanych przez personel fr.); 1919–20 pol. siły lotn., zorganizowane w grupy (od IV 1920 dywizjony) i eskadry, liczyły ok. 200 samolotów; wiosną 1920 było 9 dywizjonów: 4 wywiadowcze, 2 lotnictwa myśliwskiego, 3 zapasowe — łącznie 21 eskadr; podczas walk pol.-ukr. i wojny pol.-bolszewickiej prowadziły gł. rozpoznanie sił nieprzyjaciela, zapewniały łączność dowództwa z własnymi wojskami. W 1921 po demobilizacji polskie lotnictwo wojskowe liczyło 13 eskadr zorganizowanych w 3 pułki; od 1924 tworzono nowe jednostki, 1928 istniejące 3 grupy lotn. (6 pułków i 2 bataliony balonowe) miały ok. 800 samolotów (w dużej części przestarzałych, gł. sprowadzonych z Francji); rozwój pol. przemysłu lotn. pozwolił na wprowadzanie od 1933 nowoczesnych samolotów krajowej produkcji; 1936 polskie lotnictwo wojskowe liczyło ok. 400 samolotów (m.in. 130 myśliwskich i 18 bombowców) zorganizowanych w 6 pułków; dow. lotnictwa byli m.in. gen. fr. A. Lévéque (1923–24), gen. W. Zagórski (1924–26), gen. L. Rayski (1926–39) i gen. W. Kalkus, od 1936 inspektorem obrony przeciwlotn. i lotnictwa, przewidzianym na dow. lotnictwa w okresie wojny, był gen. J. Zając; od 1937 realizowano pięcioletni program rozbudowy i modernizacji lotnictwa, wprowadzono kilkadziesiąt bombowców Łoś; 1 IX 1939 WP dysponowało ok. 750 samolotami, z czego ponad 400 w jednostkach bojowych (15 eskadr myśliwskich, 9 bombowych, 7 rozpoznawczych i 12 obserwacyjnych).

W okresie kampanii wrześniowej polskie lotnictwo wojskowe liczyło ponad 15 tys. żołnierzy; 2/3 sił przydzielono do poszczególnych armii (przeciętnie — dywizjon lub eskadra myśliwska, eskadra liniowa i eskadra obserwacyjna), pozostałe znajdowały się w dyspozycji Nacz. Wodza (brygady: pościgowa i bombowa); brygada pościgowa, licząca 54 samoloty, do 6 IX broniła stol. przed niem. nalotami (strąciła 43 samoloty przeciwnika przy stracie 38 własnych), później została przesunięta w rejon Lublina, Hrubieszowa i Łucka; brygada bombowa (105 samolotów) pojedynczymi kluczami atakowała wojska niem. pod Radomskiem, Różanem, Makowem Mazowieckim, Siedlcami, Zamościem, Lwowem. Polskie lotnictwo wojskowe ustępowało ilościowo i jakościowo lotnictwu niem. (siły Luftwaffe użyte w Polsce liczyły ok. 2 tys. samolotów); łącznie w okresie kampanii wrześniowej lotnicy pol. zniszczyli ok. 150 samolotów niem.; w końcowym okresie kampanii wrześniowej ok. 100 samolotów oraz większość lotników i personelu techn. została ewakuowana do Rumunii i na Węgry, następnie (bez sprzętu) do Francji.

Lotnictwo wojsk. (Pol. Siły Powietrzne, PSP) odtworzono jako samodzielny rodzaj sił WP we Francji, następnie PSZ w Wielkiej Brytanii; V 1940 liczyło ok. 7 tys. żołnierzy; dow.: gen. Kalkus (1939–40), gen. S. Ujejski (1940–43), gen. S. Iżycki (1943–47). Sformowano m.in. 4 dywizjony myśliwskie, które w kampanii niem.-fr. walczyły gł. w rozproszeniu (przydzielone kluczami do jednostek fr.), osłaniając ośr. przem. i odbywając wyprawy bombowe; łącznie piloci pol. strącili 51 samolotów niem.; od VI 1940 piloci myśliwscy byli przyjmowani (IX 1940 ok. 50) do lotnictwa bryt. (Royal Air Force, RAF), od VII 1940 formowano dywizjony lotnicze polskie w Wielkiej Brytanii 1940–45; od 1943 tworzono pol. skrzydła myśliwskie, składające się z kilku dywizjonów; PSP walczyły w bitwie o Wielką Brytanię (dywizjony 302 i 303), następnie we wszystkich operacjach lotn. aliantów, m.in. w bitwie o Atlantyk (zwalczanie okrętów podwodnych i osłona konwojów), wyprawach bombowych na Niemcy (III–IV 1941 Berlin), desancie pod Dieppe (VIII 1942), walkach w północnej Afryce (Pol. Zespół Myśliwski — tzw. cyrk Skalskiego III–V 1943), inwazji we Francji (od VI 1944); 301 dywizjon bombowy (1943 przemianowany na 1586 eskadrę specjalną) uczestniczył w operacjach zrzutów dla ruchu oporu w okupowanych przez Niemcy krajach i konspiracji w Polsce, VIII–IX 1944 dla powstania warsz.; lotnicy PSP strącili prawie 800 samolotów przeciwnika (S. Skalski — 22), 190 latających bomb V-1, zrzucili ok. 14 tys. t. bomb. W V 1945 PSP liczyły prawie 15 tys. żołnierzy, średnio w dywizjonach było 250 samolotów bojowych; 1946–47 PSP rozformowano, większość żołnierzy wstąpiła do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. W kraju ZWZ-AK (1940 utworzono Szefostwo Lotnictwa, od 1942 Wydział Lotn. w V Oddziale KG — szef pułkownik B. Adamski) prowadziła wywiad lotn., organizowała łączność z władzami RP na uchodźstwie („Most”), przygotowywała przejęcie lotnisk w okresie powstania powszechnego. Od 1943 jednostki lotn. formowano w składzie pol. sił zbrojnych w ZSRR, utworzono pułki: lotnictwa myśliwskiego (VIII 1943), nocnych bombowców i eskadrę łącznikową (IV 1944), liczące VII 1944 ok. 80 samolotów; VIII 1944 weszły do działań bojowych, IX 1944 uczestniczyły w zrzutach dla powstania warszawskiego. Do końca działań wojennych z jednostek sowieckiej 6 armii lotn. sformowano dywizję i korpus lotn. WP (16 pułków i 6 eskadr) liczące 750 samolotów, w tym ponad 400 bojowych, które gł. osłaniały i wspierały własne wojska lądowe.

Po zakończeniu wojny zmniejszono liczbę jednostek lotnictwa, nastąpiła wymiana dowództwa i większości personelu sowieckiego na pol., 1947 pozostało 8 pułków lotn. (ponad 8 tys. żołnierzy). W 1950 przystąpiono do rozbudowy wojsk lotn., powiększając je dwukrotnie; utworzono nowy rodzaj wojsk — obrony przeciwlotn. obszaru kraju (1954 połączono ich dowództwa) oraz korpusy, dywizje i nowe pułki. Od 1952 przemysł pol. dostarczał poddźwiękowe samoloty odrzutowe (przezbrojenie zakończono 1957); jednocześnie dowództwo lotnictwa wojsk. ponownie przejęli oficerowie sowieccy; oficerowie pol. pełniący służbę w WP przed 1939 i PSZ na Zachodzie lub w ZWZ-AK byli represjonowani; V 1952 w procesie tzw. grupy kierownictwa konspiracji wojsk lotn., na podstawie fałszywych zarzutów na karę śmierci skazano 6 osób, m.in. pułkownika B. Adameckiego i pułkownika J. Jungrawa (1956 zrehabilitowani). Po 1956 w polskim lotnictwie wojskowym utrwalił się podział na 2 podstawowe rodzaje: lotnictwo operacyjne, przeznaczone do działań zewn. (wojska lotn.), oraz siły do obrony terytorium Polski (obrony powietrznej kraju); po 1960 wprowadzono samoloty naddźwiękowe, a po 1975 — o zmiennej geometrii skrzydeł (w ograniczonej liczbie); przeciętnie liczyło ok. 500 samolotów bojowych; dow. wojsk lotn. byli m.in.: gen. E. Połynin (1944–47), gen. A. Romeyko (1947–51), gen. J. Frey-Bielecki (1956–63), gen. T. Raczkowski (1963–72), gen. T. Krepski (1976–83), dow. obrony powietrznej gen. R. Paszkowski (1967–76). W 2014 oddzielne dowództwo sił powietrznych zostało zlikwidowane — ostatnim dowódcą był gen. L. Majewski (2010–13). Od 1989 trwa stopniowe, dostosowywanie lotnictwa do zadań wynikających z nowego, strategicznego położenia Polski (od 1999 jako czł. NATO), opóźniane przez brak dostaw nowoczesnego sprzętu (XII 2002 przetarg na dostawę 48 samolotów wielozadaniowych wygrała firma amer. na samolot F-16).

PZL P.37B Łoś, polski samolot bombowy (1936)