zmysły

zmysły,

filoz. środki poznania zewnętrznego i bezpośredniego.

Poznanie zmysłowe w historii filozofii często przeciwstawiano poznaniu intelektualnemu (pośredniemu) oraz intuicyjnemu (bezpośredniemu, ale wewnętrznemu); dla rozumienia poznania dzięki zmysłom ważne jest prawidłowe ujęcie pojęcia bezpośredniości. W filozofii scholastycznej rozróżniano 2 typy pośrednictwa: przezroczyste (medium quo) oraz nieprzezroczyste (medium quod); poznanie zmysłowe jako poznanie bezpośrednie to poznanie użytkujące tylko pośredniki przezroczyste, a więc takie, które nie są przedmiotem uwagi osoby poznającej (np.: narządy wzroku, słuchu lub sztuczne przyrządy, np. teleskopy); poznanie zmysłowe ma zarazem charakter zewnętrzny, czyli dotyczy przedmiotów, które nie mogą stać się częścią przeżywającego „ja”; pośród różnych form spostrzegania zmysłowego wymieniano co prawda spostrzeganie wewnętrzne, ale dotyczyło jedynie spostrzegania stanów własnego ciała (np. bólu zęba) będącego przedmiotem dla „ja”. Spostrzeżenia zmysłowe mają zawsze charakter rozumiejący, co oznacza, iż zawsze mają one swoją treść, którą odczytuje podmiot poznający; posiadanie treści (intencjonalność) odróżnia zasadniczo spostrzeżenia zmysłowe od bodźców odbieranych przez poszczególne zmysły i świadczy o tym, iż spostrzeżenia zmysłowe pozostają w stałej łączności z innymi przejawami życia psychicznego (np. pamięcią). Innym problemem jest zagadnienie relacji między doznaniami różnych zmysłami; od czasów Arystotelesa podkreślano jedność obrazu dostarczanego poznającemu podmiotowi przez wszystkie zmysły; miało to wskazywać na istnienie specjalnej władzy zmysłowej, swoistego zmysłu wewnętrznego, w arystotelizmie nazywanego zmysłem wspólnym; już Arystoteles zaznaczał, iż nawet w percepcji tak prostej właściwości, jaką jest ruch, muszą być zaangażowane co najmniej 2 zmysły: wzrok i dotyk; dowodzono, iż w żaden sposób nie można uświadomić sobie procesu łączenia się danych dostarczanych przez różne zmysły, co świadczy iż syntezy tej musi dokonywać odrębna władza zmysłowa; choć jedność dostarczanego obrazu zmysłowego jest niepowątpiewalna, to można jednak z tego obrazu wyodrębnić dane dostarczane przez konkretny zmysł.