wojna rosyjsko-ukraińska

wojna rosyjsko-ukraińska,

konflikt zbrojny pomiędzy Rosją a Ukrainą rozpoczęty w II 2014.

Poprzedziły go wydarzenia związane z usunięciem prorosyjskiego prezydenta Ukrainy J. Janukowycza (ruch tzw. Euromajdanu XI 2013–II 2014) i cofnięcie przez parlament ukraiński ustawy faworyzującej języki mniejszości (w tym rosyjski) w regionach przez nie zamieszkanych. Przyczyną polityczną konfliktu była postępująca utrata wpływów Rosji na politykę zagraniczną i wewnętrzną Ukrainy. W pierwszym okresie działań w 2014 z pomocą rosyjskich sił specjalnych i regularnej armii siły separatystów we wschodniej i południowej Ukrainie dokonały aktów secesji (12 V 2014; Doniecka Republika Ludowa, Ługańska Republika Ludowa) oraz inkorporacji do Rosji (Krym, referendum III 2014). W następstwie ukraińskich działań militarnych doszło do odzyskania kontroli nad Kramatorskiem, Słowiańskiem i Mariupolem, jednak klęska pod Iłowajśkiem (koło Doniecka, VIII 2014) przyspieszyła podpisanie rozejmu między stronami w Mińsku (5 IX 2014) na zasadzie terytorialnego status quo, ustanawiającego m.in. strefę buforową między zaangażowanymi wojskami. Pomimo zawieszenia broni walki trwały dalej — I–II 2015 doszło do przegranego przez wojska ukraińskie starcia zbrojnego pod Debalcewem, a 12 II 2015 nastąpiło podpisanie kolejnego rozejmu w Mińsku (tzw. Mińsk II), zakładającego m.in. przyszły specjalny status południowo-wschodniej Ukrainy. Intensyfikacja działań zbrojnych po uznaniu przez Rosję 21 II 2022 republik separatystycznych w Donbasie wraz z wkroczeniem (24 II 2022) wojsk rosyjskich na tereny południowej, północnej (z terenów Białorusi) i północno-wschodniej Ukrainy. Po początkowych sukcesach (zajęcie Chersonia, terenów między Dnieprem a Morzem Azowskim — Melitopol, Berdiańsk, elektrownia atomowa w Enerhodarze, a także terenów na lewym (północnym) brzegu Dońca, oblężenie Czernihowa, Charkowa, Mariupola, Siewierodoniecka i Kijowa), siły rosyjskie m.in. z powodu problemów z logistyką i zdecydowanego oporu ukraińskiego zrezygnowały z działań w okolicach Kijowa i Czernihowa (III 2022). W toku dalszych działań wojska rosyjskie zajęły Mariupol (V 2022; domknięcie tzw. korytarza lądowego na Krym), Siewierodonieck i Lisiczańsk (VI–VII 2022), następnie ofensywa została zatrzymana i działania przekształciły się w wojnę pozycyjną. W wyniku kontrofensywy ukraińskiej (IX–X 2022) nastąpiło odbicie terenów na północnym brzegu Dońca (w tym węzłowego miasta Kupiańsk) i wycofania się wojsk rosyjskich z Chersonia (XI 2022). W V 2023 po trwających rok walkach siły rosyjskie zajęły Bachmut. Od VI 2023 kontrofensywa ukraińska na Zaporożu. Przez cały okres działań 2022–2023 Rosja ostrzeliwuje rakietami miasta ukraińskie (m.in. Kijów, Lwów, Odessę) oraz instalacje infrastruktury krytycznej. Stale dochodzi do ataków na obiekty cywilne i dobra kultury. Szacuje się, że w 2022 ok. 6 mln ludzi uszło z terenów Ukrainy (głównie do Polski — 3,5 mln).