szczęście

szczęście,

filoz., psychol. pojęcie niejednolicie definiowane, używane w znaczeniu: zdobycia najwyżej cenionych społecznie dóbr i przymiotów, trwałego zadowolenia z życia połączonego z pogodą ducha i optymizmem, poznawczej oceny własnego życia jako udanego, wartościowego i sensownego, pomyślnego bilansu doświadczeń życiowych.

Główne stanowiska filozoficzne w sprawie natury i osiągalności ludzkiego szczęścia powstały już w starożytności. Wedle jednych myślicieli (np. Platona, a później filozofów chrześcijańskich) miałoby być ono nieosiągalne w ziemskim życiu, inni zaś (np. Arystoteles) uważali je za cel zupełnie realny. Rozbieżności te wynikały w dużym stopniu z odmiennego pojmowania szczęścia i jego miar: jako idealnego albo tylko najlepszego z możliwych układów życia, jako spełnienia obiektywnych warunków albo subiektywnego doznania. Także w sprawie sposobów osiągania szczęścia panują rozbieżne opinie związane z różnym definiowaniem natury szczęścia Jedni (za epikurejczykami) upatrują źródeł szczęścia w przyjemnościach, inni (za stoikami) w cnotach charakteru, uniezależniających człowieka od zewnętrznych okoliczności; minimalistyczne koncepcje widzą drogę do szczęścia w unikaniu przykrości i cierpień, i w godzeniu się z kłopotami i przeszkodami. W starożytności panowało przekonanie, że szczęście jest największym dobrem, a zatem cnotą moralną i najwyższym celem człowieka; stanowisko to, zwane eudajmonizmem, zaczęło budzić wątpliwości w czasach nowożytnych. W naukach społecznych szczęście jest rozumiane jako emocjonalne i/lub poznawcze zadowolenie z własnego życia (subiektywna jakość życia, dobrostan psychiczny). Wyniki badań empirycznych podważają potoczny pogląd głoszący, że szczęście jest pochodną obiektywnych warunków życia; czynniki takie jak wiek, zgromadzone bogactwa, relacje z innymi ludźmi, wykształcenie czy pozycja zawodowa, a nawet zdrowie fizyczne odgrywają małą (wręcz znikomą) rolę w kształtowaniu subiektywnego poczucia szczęścia w przeciwieństwie do (częściowo wrodzonych) cech temperamentu i osobowości, np. ekstrawersji, neurotyzmu czy samooceny — bardzo silnie powiązanych z zadowoleniem z życia; wynika to z jednej strony z umiejętności psychicznego przystosowania się człowieka do niekorzystnych warunków, z drugiej — z różnic indywidualnych w celach, wartościach i miarach udanego życia. Potwierdzeniem tego jest fakt, że większość ludzi w naszej kulturze uznaje swoje życie za szczęśliwe, bez względu na jego obiektywną jakość; jedynie w sytuacji gwałtownej zmiany społecznej (np. w Polsce na początku lat 90.) stwierdza się znaczny wzrost powiązania poczucia szczęścia z niektórymi obiektywnymi wyznacznikami jakości życia, jak sytuacja ekonomiczna, poziom wykształcenia itp.; badania pokazują również, że poczucie szczęścia nie jest obojętne dla obiektywnej jakości życia: optymistom wiedzie się lepiej niż pesymistom.