świadomość narodowa

świadomość narodowa,

zbiór przekonań o przynależności do określonego narodu, postrzeganie i rozumienie jego dziejów, zespół wyobrażeń o jego przeszłości, teraźniejszości i przyszłości oraz poczucie więzi z członkami tego narodu.

Istnienie świadomości narodowej stanowi główny warunek istnienia narodu jako faktu historycznego, a nie tylko postulatu ideologicznego wysuwanego przez nieliczną elitę. Procesy kształtowania się świadomości narodowej są bardzo zróżnicowane. W niektórych krajach nakłada się ona na wcześniejszą świadomość państwową, podczas gdy w innych jej podstawą była raczej świadomość wspólnoty języka i kultury, religii itd. We wszystkich wypadkach ważnym składnikiem świadomości narodowej jest świadomość historyczna, obejmująca zespół wyobrażeń na temat wspólnego pochodzenia i wspólnoty losów historycznych. Stałym składnikiem świadomości narodowej jest także poczucie ponadklasowej i ponadregionalnej wspólnoty interesów, wymagającej od wszystkich solidarnego działania. Nie ma też świadomości narodowej bez dążeń do utworzenia własnego państwa lub przynajmniej uzyskania autonomii w ramach państwa wielonarodowego. Rozwój świadomości narodowej w różnych krajach był nierównomierny. W niektórych wypadkach datuje się on od wczesnego średniowiecza, w innych natomiast znajduje się ciągle w fazie początkowej (np. kraje postkolonialne). W Polsce rozwój ten zaczął się stosunkowo wcześnie, ale jego gwałtowne przyspieszenie nastąpiło — podobnie jak w wielu innych krajach — dopiero w XIX w. Rozwój świadomości narodowej to przede wszystkim proces jej przenikania do mas ludowych, które stosunkowo długo pozostają na poziomie ograniczonej świadomości regionalnej i etnicznej.

Bibliografia

F. Znaniecki Współczesne narody, Warszawa 1990;

J. Kurczewska Naród w socjologii i ideologii polskiej, Warszawa 1991;

J. Szacki Koncepcja narodu w socjologii i historii, w: Dylematy historiografii idei, Warszawa 1991;

A. Kłoskowska Kultury narodowe u korzeni, Warszawa 1996;

L. Dyczewski Trwałość i zmienność kultury polskiej, Lublin 2002.

A.D. Smith National Identity, London 1991.