spostrzeganie, percepcja,
psychol. złożony proces poznawczy, w którego wyniku w umyśle człowieka powstaje obraz rzeczywistości zw. spostrzeżeniem;
spostrzeganie
Encyklopedia PWN
spostrzeganie nie jest biernym odwzorowywaniem rzeczywistości, lecz aktywnym, twórczym procesem, którego istota polega na organizowaniu w „sensowne” całości materiału dostarczonego przez zmysły; przetwarzanie informacji odbieranej z narządów zmysłów odbywa się na 2 poziomach: sensoryczno-motorycznym (spostrzeganie całości przestrzenno-czasowych) i semantyczno-operacyjnym (spostrzeganie przedmiotów i znaków). W spostrzeganiu zasadniczą rolę odgrywają, wytworzone na podstawie uprzedniego doświadczenia, wewn. wzorce (reprezentacje, schematy poznawcze) rzeczywistości, służące jako swoiste hipotezy podlegające weryfikacji w miarę napływu nowych danych. Dzięki temu, że spostrzeganie jest raczej procesem identyfikowania niż biernego rejestrowania, wykraczającym poza dostarczone informacje, możliwe jest trafne rozpoznawanie przedmiotów i zjawisk mimo luk w materiale sensorycznym, a także jego zmienności związanej z warunkami, w jakich proces spostrzegania przebiega.
To, co i jak człowiek spostrzega (zwłaszcza w sytuacjach niejednoznacznych), zależy od jego uprzedniego doświadczenia, wiedzy, także aktualnego stanu emocjonalnego, postaw, opinii i przekonań. Wpływ tych czynników przejawia się w selekcji informacji (wybiórczym akcentowaniu niektórych elementów rzeczywistości, a pomijaniu innych) oraz w tendencji do zniekształcania spostrzeżeń zgodnie z wytworzonym schematem, nastawieniem lub dominującą potrzebą. Szczególnie widoczny wpływ na spostrzeganie wywierają procesy emocjonalno-motywacyjne; przejawia się on na ogół szybszym, łatwiejszym rozpoznawaniem bodźców mających znaczenie emocjonalne, a także tendencją do interpretowania treści spostrzeżeń zgodnie z treścią przeżywanej emocji. Pod wpływem emocji negatywnych, zwłaszcza lęku, dochodzi niekiedy do reakcji przeciwnej, polegającej na blokowaniu dostępu do świadomości bodźcom będącym sygnałami tych emocji, co przejawia się opóźnionym lub błędnym ich rozpoznawaniem (zjawisko tzw. obronności percepcyjnej). Zjawiska te są wykorzystywane m.in. w diagnostyce psychologicznej.
