semiotyczno-strukturalny kierunek

semiotyczno-strukturalny kierunek,

podejście metodol. i teoret., stosowane w humanistyce, zwłaszcza w latach 60. i 70. XX w., korzystające z osiągnięć strukturalizmu i semiotyki;

punktem wyjścia kierunku semiotyczno-strukturalnego jest uznanie, iż język oraz inne dziedziny kultury należy ujmować jako system. Kierunek semiotyczno-strukturalny obejmuje studia nad korelacjami funkcjonalnymi różnych systemów znaków lub nad strukturą hierarchiczną języków kultury. Kierunek semiotyczno-strukturalny jest w dużej mierze kontynuacją idei antropologii strukturalnej C. Lévi-Straussa; w tym duchu pisali m.in. U. Eco, M. Sahlins, T. Todorov, reprezentanci tzw. szkoły tartuskiej (J. Łotman, B. Uspienski, W. Iwanow), E. Leach, V. Voigt. Kierunek ten jest jednak traktowany gł. jako odłam semiotyki strukturalnej; tekst kulturowy funkcjonuje zawsze w ramach pewnej sfery kultury, która w toku analizy zostaje ukonkretniona historycznie, geograficznie i społecznie; jako system relacji tekst posiada strukturę, która stanowi szablon danej kultury; tekst jest jej wypełnieniem. W ramach kierunku semiotyczno-strukturalnego eliminuje się wszelkie niesystemowe aspekty kultury, a kultury identyfikuje z całokształtem zbioru tekstów. System znaczeń tekstowych określa społ. funkcje tekstów w konkretnej kulturze, które przybierają trojaką postać: znaczeń podtekstowych, znaczeń tekstowych i funkcji tekstów w danym systemie kultury. Tym samym jest możliwy także trzypoziomowy opis systemu kulturowego: na poziomie ogólnojęzykowej zawartości składających się na nią tekstów (opis przekazów podtekstowych), na poziomie zawartości tekstowej (opis kultury jako systemu tekstów) i na poziomie funkcji tekstów (opis kultury jako zestawu funkcji pełnionych przez teksty). Badania kierunku semiotyczno-strukturalnego przechodziły przez kilka faz: od badań poszczególnych systemów semiotycznych (zw. wtórnymi systemami modelującymi), takich jak mit, folklor, sztuka i literatura, poprzez badania typologii i ewolucji kultury jako układu systemów znaczeniowych (Iwanow, Łotman, Todorov, Uspienski), aż do problemów organiczności kultury i jej znaczeniotwórczych aspektów. W ramach badań semiotyczno-typologicznych pierwotnie stat. obraz kultury jako supersystemu złożonego z oddzielnych systemów semiotycznych zastąpiono ujawnianiem mechanizmów leżących u podstaw funkcjonowania kultury jako całości zdolnej do generowania nowych tekstów; zadaniem typologii kultury jest opisanie gł. typów kodów kulturowych, na podstawie których powstają języki oddzielnych kultur, stanowiące ich charakterystyki; w rezultacie chodzi o skonstruowanie charakterystyk podstawowych, typologicznych kodów kulturowych oraz uniwersalnych wyróżników kultury ludzkiej. Żadna kultura nie stanowi jednego i jednolitego systemu znakowego, jest wielojęzyczna i wielotekstowa, jednak liczba podstawowych typów kultur jest niewielka. Duża różnorodność kultur wynika ze złożonych kombinacji typów podstawowych i dlatego są możliwe typologiczne, strukturalno-semiotyczne opisy kultur.