psychologia ewolucyjna,
psychol. nurt współcz. psychologii wyjaśniający kształt i zmiany różnorodnych fenomenów życia psychicznego człowieka poprzez odwołanie się do mechanizmów ewolucji biol.;
psychologia ewolucyjna
Encyklopedia PWN
p.e. powstała z inspiracji socjobiologii (E.O. Wilson) i należy do najbardziej kontrowersyjnych kierunków we współcz. naukach społecznych. U źródeł p.e. leżą m.in. prace W.D. Hamiltona o teorii dostosowania łącznego, G.W. Wiliamsa o doborze grupowym, R. Triversa o inwestycji rodzicielskiej i altruizmie odwzajemnionym; wszystkie one w różny sposób dociekały wpływu zjawisk społ. na sukces reprodukcyjny jednostki, podkreślając, iż jego środkiem jest nie tylko przekazanie genów potomstwu, ale także pomoc osobom spokrewnionym; do rozwoju p.e. przyczynił się w dużym stopniu D. Buss, który w latach 80. XX w. przeprowadził badania nad zachowaniami seksualnymi ludzi w różnych kulturach; p.e., wbrew nazwie, nie skupia się tylko na analizie zjawisk psychicznych jednostki, lecz ogólne założenia socjobiologii i teorii ewolucji wykorzystuje do prób zrozumienia różnych mechanizmów życia społ. człowieka i ludzkiej kultury, do zrozumienia zjawisk, które często uznawano dotychczas za specyficznie ludzkie; analizy dotyczące np. małżeństwa, rodziny, hierarchii społ. przedstawiciele p.e. umieszczają w szerokiej perspektywie porównawczej, ujmującej człowieka w kontekście świata zwierzęcego i przyrody ożywionej; powstawanie nowych zjawisk psychicznych, społ. i kulturowych p.e. uznaje, za socjobiologią, za przejaw dążenia do sukcesu reprodukcyjnego (rozrodczego) danego osobnika. Do najbardziej znanych i spektakularnych koncepcji przedstawianych w ramach p.e. można zaliczyć m.in. koncepcje altruizmu oraz różnic między zazdrością mężczyzny i kobiety w ramach małżeństwa. Altruizm z punktu widzenia socjobiologii był wyjaśniany jako zachowanie altruistyczne między krewnymi. Tego typu zachowanie sprzyjało sukcesowi reprodukcyjnemu, sprzyjając przekazywaniu genów tego samego rodzaju. Niewyjaśniony pozostawał natomiast altruizm między osobami nie spokrewnionymi. Na gruncie p.e. rozpowszechniła się koncepcja altruizmu wzajemnego, tłumacząca altruizm między osobami nie spokrewnionymi pewnością wzajemności wymiany między dwiema osobami. W obrębie p.e. dokonywano także specyficznej interpretacji zazdrości małżeńskiej mężczyzn i kobiet. Zazdrość męska ma mieć, według p.e., charakter gł. seksualny, co jest związane z niepewnością ojcostwa mężczyzny; zdrada seksualna kobiety uniemożliwia reprodukcję jego genów. Natomiast zazdrość kobiety, pewnej swego rodzicielstwa, ma charakter gł. emocjonalny, gdyż zainteresowanie emocjonalne mężczyzny inną kobietą odciąga mężczyznę od opieki nad nią i jej dzieckiem, co utrudnia optymalny przekaz jej genów. Koncepcje p.e. wzbudziły falę krytyki zarzucającej przedstawicielom tego kierunku nieuzasadniony biol. redukcjonizm, determinizm oraz pomijanie roli kultury w kształtowaniu się zachowań społ. człowieka.
