praworządność

praworządność,

przestrzeganie prawa przez organy państwa.

W znaczeniu formalnym jest to stan faktyczny, polegający na tym, że organy państwa działają na podstawie obowiązującego prawa i zgodnie z jego normami; w znaczeniu materialnym — stan, w którym są spełnione wymogi praworządności w znaczeniu formalnym, a obowiązujące prawo jest zgodne w swej treści z postulatami aksjologicznymi (postulatami „dobrego prawa”), zwłaszcza powinno być ono równe dla wszystkich i respektować podstawowe wolności i uprawnienia człowieka i obywatela. Między zwolennikami koncepcji praworządności formalnej i materialnej trwa zadawniony spór; pierwsi podkreślają rozdzielność problematyki praworządności i  „dobrego prawa”, uznając, że niezależnie od treści prawa, jego przestrzeganie przez państwo jest godną uznania wartością; drudzy kładą nacisk na to, że przestrzeganie przez państwo „złego prawa” bywa częstym źródłem niesprawiedliwości. Koncepcja praworządności formalnej pozostaje w związku z doktryną pozytywizmu prawniczego; niektóre wersje koncepcji praworządności materialnej są powiązane z doktryną prawa natury. Stopień, w jakim państwo przestrzega prawa, czyli stan praworządności w państwie, zależy m.in. od takich czynników, jak: sytuacja gospodarcza, jakość prawa, stan kadr urzędniczych, stan demokracji politycznej w państwie; w systemie prawa państwa praworządnego (państwa prawnego) istnieją instytucje, które umożliwiają kontrolowanie przestrzegania prawa przez aparat państwa oraz korygowanie jego decyzji w przypadku naruszenia prawa; są to tzw. instytucjonalne (formalne) gwarancje praworządności (np. niezawisłość sędziowska, wieloinstancyjność postępowania przed organami państwa, prawo oskarżonego do obrony).