prasa polska

prasa polska, po 1989 w kraju,

zakres zmian, jakim uległa prasa po upadku komunizmu, odpowiadał głębokości przemian politycznych, jakie zaszły w Polsce po 1989. W 1990 zlikwidowana została cenzura (Główny Urząd Kontroli Prasy Publikacji i Widowisk), system koncesyjny (licencyjny) zastąpiony został rejestracyjnym, państwo przestało być monopolistą na rynku prasy, zlikwidowano RSW, a wydawane przez nią pisma zostały sprzedane. Za sprawą tych zmian prasa, w kraju po raz pierwszy od 1945, zyskała możliwość w pełni swobodnego rozwoju i ekspresji. Oficjalnie zaczęły się ukazywać pisma wydawane dotąd w podziemiu ( „Arka”, „Karta”, „Krytyka”), a prawo obecności w kraju zyskały pisma wydawane poza Polską ( „Kultura”, „Puls”). Nowego charakteru nabrały tytuły wydawane przed 1989, w których doszło do zasadniczych zmian w składach redakcji. Likwidacja PZPR oznaczała koniec istnienia „Trybuny Ludu”, gazety, którą uznać można za charakterystyczny przykład dla modelu prasy w latach rządów komunistycznych; zastąpiła ją „Trybuna”, dziennik związany z SdRP, kontynuacją PZPR. Przestało się także ukazywać „Słowo Powszechne” oraz kilka innych pism utrzymujących się dotąd jedynie dzięki mecenatowi państwa. Zarazem powstały nowe pisma, przede wszystkim dzienniki informacyjne. Ukazująca się od czasów poprzedzających wybory z VI 1989 „Gazeta Wyborcza” (redaktor A. Michnik) stała się szybko najpopularniejszym dziennikiem o orientacji demokratyczno-lewicowej, a od połowy lat 90. jest największym polskim dziennikiem informacyjnym. Uformowała się także grupa pism prawicowych, dzienniki: „Życie” (redaktor T. Wołek) „Czas krakowski” (redaktor J. Polkowski), tygodniowa „Gazeta Polska” (redaktor P. Wierzbicki) oraz „Najwyższy Czas!” (J. Korwin-Mikke). Proces ten był do pewnego stopnia przejawem tworzenia nowej jakości w polskiej prasie, a jednocześnie polaryzacji politycznej społeczeństwa. Nowo powstałe ugrupowania polityczne nie zdołały jednak, w dużej mierze ze względów materialnych, stworzyć znaczących periodyków o ogólnopolskim zasięgu. Doprowadziło to do sytuacji, w której niektóre gazety codzienne reprezentują interesy ugrupowań politycznych, nie będąc jednak formalnie z nimi związane i unikając takich identyfikacji. Choć od 1989 systematycznie rosła ilość tytułów (1995 — 4500), niemal we wszystkich grupach periodyków spadły nakłady; było to spowodowane zarówno sytuacją ekonomiczną, jak i zyskaniem przez prasę poważnego konkurenta w postaci telewizji. Likwidacja monopolu państwa i prywatyzacja spowodowały, że po 1989 zaczął powstawać rynek prasy, zróżnicowanej politycznie i merytorycznie, ale także typologicznie. Zaczęły na nim działać prawa popytu i podaży, co doprowadziło do zjawiska konkurencji. Wymusiło to na wydawcach dostosowywanie się do gustów i oczekiwań czytelników, uatrakcyjnianie treści i formuły graficznej. Pojawili się prywatni wydawcy, którzy w krótkim czasie odnieśli sukces, np. wśród poradników Prószyński i S-ka. Efektem zmian kulturowych w Polsce było pojawienie się komercyjnej prasy masowej („Super Express”) opartej na pomyśle tabloidów, a także pism sensacyjnych i erotycznych, odwołujących się do czytelnika oczekującego niewybrednej rozrywki. Efektem ich istnienia była wulgaryzacja przekazu i brutalizacja języka (np. tygodnik „Nie”, redaktor J. Urban). Z drugiej strony zaczęły się ukazywać eleganckie magazyny ilustrowane („Twój Styl”, „Sukces”, „Pani”), adresowane do środowisk lepiej sytuowanych oraz popularna prasa kobieca (np. miesięcznik „Claudia”). Tempo rozwoju prasy masowej wpłynęło na zmniejszanie się zainteresowania zarówno dziennikami informacyjnymi, jak też tygodnikami i miesięcznikami społeczno-kulturalnymi oraz periodykami literackimi. Jednakże pojawiło się kilka nowych tytułów interesujących („Kresy”). Niektóre z periodyków ukazują się w niezmienionej formule („Tygodnik Powszechny”), inne („Polityka”) zmieniły konwencję graficzną, szukając w atrakcyjności zewnętrznej remedium na zmniejszające się zainteresowanie i konkurencję. Uznane za ważne dla kultury narodowej periodyki korzystają z dotacji Ministerstwa Kultury, bądź niepaństwowych fundacji. Sytuacja polityczna oraz rynek prasy doprowadził do zmian w środowisku dziennikarskim. Ode„szli, bądź przestali odgrywać znaczącą rolę publicyści lojalni wobec władz komunistycznych. Na proces ten nałożyła się wymiana pokoleniowa, której efektem było znaczne odmłodzenie środowiska dziennikarskiego. Nowością, jakiej doświadczyła prasa polska po 1989, a przy tym zjawiskiem nieznanym w jej dziejach, było pojawienie się w Polsce kapitału zagranicznego, konkurencyjnego wobec wydawców krajowych. Firmy zagraniczne wydają polskie edycje popularnych magazynów („Playboy”, „Cosmopolitan”, „Reader’s Digest”), a także prasę przeznaczoną dla młodzieży i poradniki. Kapitał obcy (m.in. Wydawnictwo H. Bauer, Marquard Presse, Passauer Neue Presse, Orkla Media, Axel Springer Verlag, Gruner+Jahr) dysponuje także udziałami w szeregu pism różnych typów, od poważnych dzienników informacyjnych („Rzeczpospolita”), po tytuły lokalne, magazyny ilustrowane, prasę kobiecą, telewizyjną i sportową. Zgłaszane publicznie obawy, że zjawisko to może odbić się na tożsamości prasy, nie znalazło dotąd potwierdzenia w rzeczywistości.