opal

opal

[łac. < gr.],

substancja mineralna będąca zestaloną koloidalną krzemionką o zmiennej zawartości wody (1–21% objętościowych): SiO₂· nH₂O;

nietrwały, dąży do stanu krystal., z biegiem czasu przekształca się w chalcedon lub kwarc; tworzy skupienia naciekowe lub naskorupienia; bezb. i przezroczysty (hialit) lub rozmaicie zabarwiony, np. biały (o. mleczny — hydrofan), jasnożółty (o. miodowy), czerwony (o. krwisty), pomarańczowy (o. ognisty), zielonawy, czarny lub wielobarwny; odmiany szlachetne odznaczające się piękną grą barw (opalizacja) są cenione jako kamienie ozdobne. Powstaje wskutek procesów hydrotermalnych (wypełnia puste przestrzenie i szczeliny w skałach wylewnych), także wskutek procesów wietrzenia różnych skał krzemianowych; w osadach rozpowszechniony w postaci szczątków krzemionkowych szkieletów org., np. okrzemek, promienic; składnik skał osadowych, np. diatomitu, opoki lekkiej, gezy. Największe złoża o. szlachetnych występują w Australii (Nowa Południowa Walia, Queensland), Meksyku, Brazylii, Rosji (Ural, Kaukaz),  USA (Nevada); w Polsce o. znajduje się na Dolnym Śląsku (np. Bystrzyca Górna, Jordanów) oraz w postaci opalu bulastego — menilitu (szare lub brunatne buły lub warstewki) — w łupkach ilastych w Karpatach. Czyste i pięknie zabarwione odmiany są stosowane w jubilerstwie (od czasów staroż.). Współcześnie otrzymywany też syntetycznie.