ojczyzna
 
Encyklopedia PWN
ojczyzna,
kraj, który człowiek uważa za swój własny, dlatego że się w nim urodził i mieszka lub mieszkał przez dłuższy czas, lub dlatego że czuje się z nim emocjonalnie związany z powodu pochodzenia, związków rodzinnych i/lub przywiązania do pewnych wartości, które ten kraj — zwykle idealizowany i często przeciwstawiany innym — ucieleśnia w jego oczach.
Pojęcie ojczyzna odnosi się zawsze do określonego terytorium. Jest to, z jednej strony, terytorium, z którym wiążą jednostkę życiowe doświadczenia własne oraz jej najbliższych (tzw. ojczyzna prywatna, mała ojczyzna); z drugiej zaś — nieporównanie rozleglejsze terytorium spoza kręgu tych doświadczeń, również uważane za ojczyznę, ponieważ: zamieszkują je rodacy, było widownią wszystkich ważnych dla nich wydarzeń, w jego granicach znajdują się miejsca i pamiątki uważane w danej zbiorowości za święte, jest kolebką i ośrodkiem rodzimej kultury, podlega władzy państwa, którego jest się obywatelem (tzw. ojczyzna ideologiczna — jej poznanie i pokochanie nie wynika samoczynnie z doświadczeń życia codziennego, lecz jest rezultatem różnorodnych działań wychowawczych i samokształceniowych, a także wielkich wydarzeń uświadamiających ludziom zależność losów ich małej ojczyzny od szerszego kontekstu). Początki przywiązania ludzi do ojczyzn prywatnych wiążą się zapewne z powstaniem życia osiadłego, natomiast do ojczyzn ideologicznych — z powstaniem i rozwojem państw. Współczesną postać te drugie uzyskiwały jednak dopiero w miarę kształtowania się narodów i państw narodowych. We wszystkich ideologiach narodowych idea ojczyzny odgrywała zasadniczą rolę jako przestrzenny (ziemia ojczysta) korelat emocji łączących wszystkich świadomych członków narodu i symbol matki, wobec której ma się zobowiązania o quasi-rodzinnym charakterze. Dlatego nowoczesna idea ojczyzny jest ściśle powiązana z ideą narodu, występuje nawet skłonność do utożsamiania miłości ojczyzny z bezwarunkową solidarnością narodową i brakiem krytycyzmu wobec własnego narodu. Bogactwo treści emocjonalnych związanych z pojęciem ojczyzna jest przyczyną jego częstego wykorzystywania przez polityków oraz ideologów jako narzędzia pozyskiwania zwolenników, a także jego zawłaszczania na swój wyłączny użytek pod pretekstem, iż tylko oni rozumieją właściwie „dobro ojczyzny”. Niektóre ideologie usiłowały wyrugować ideę ojczyzny w imię wartości uniwersalnych, okazało się to jednak niemożliwe. Nie oznacza to jednak, że sama idea ojczyzny nie ulega zmianom i że w przyszłości nie powstaną ojczyzny ideologiczne o zasięgu ponadnarodowym, pozostające do ojczyzn narodowych w takim samym stosunku, w jakim te ostatnie pozostają do wcześniejszych od nich małych ojczyzn
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia