mecenat

mecenat,

w znaczeniu węższym opieka nad artystami i twórczością artystyczną, sprawowana przez fundatorów, kolekcjonerów, znawców i miłośników sztuki; w znaczeniu szerszym (czasem kwestionowanym) wszelka, zarówno indywidualna i prywatna, jak i zbiorowa oraz instytucjonalna, działalność fundacyjna, także różne formy finansowania sztuki.

Termin wywodzi się od Mecenasa, opiekuna pisarzy rzymskich w I w. p.n.e., chociaż sama instytucja mecenatu była już znana w starożytnej Grecji (mecenat Peryklesa w Atenach). W średniowieczu mecenat artystyczny sprawował Kościół oraz władcy (cesarze, królowie, książęta). Bujny rozkwit mecenatu nastąpił w okresie renesansu, zwłaszcza we Włoszech (mecenat książęcy, republikański, papieski), służąc do utrwalenia sławy i chwały mecenasów, przyczyniając się także do wyzwolenia artysty z krępujących go więzów cechowych i podnosząc jego rangę do roli samodzielnego twórcy (m.in. mecenat Medyceuszów we Florencji, Sforzów w Mediolanie, papieży Juliusza II i Leona X w Rzymie, mecenat Republiki Weneckiej). W okresie baroku i klasycyzmu rozwinął się mecenat królewski (mecenat centralistyczno-absolutystyczny Ludwika XIV).

W Polsce mecenat zapoczątkowali ostatni Jagiellonowie, a rozwinęli go Wazowie; najbardziej wyróżnił się mecenat Władysława IV Wazy nad teatrem operowym; wybitnym mecenasem był też Jan III Sobieski, a najbardziej konsekwentny mecenat rozwinął Stanisław August Poniatowski, dążąc m.in. do stworzenia zespołu artystów narodowych; za przykładem królewskim mecenat artystyczny uprawiali niektórzy możnowładcy świeccy (Zamoyscy, Braniccy, Czartoryscy), episkopat, czołowe kongregacje zakonne i władze municypalne najbogatszych miast (Gdańsk w XVII w.). W XIX w. mecenat uległ przekształceniu, stając się także domeną instytucji społecznych (np. towarzystw naukowych i artystycznych). W państwach totalitarnych mecenasem było państwo, które roztaczało opiekę i kontrolę nad twórczością artystyczną oraz zajmowało się jej rozpowszechnianiem wśród odbiorców. Obecnie wraz ze zmianą roli państwa, jako głównego dotąd mecenasa sztuki, inicjatywę w tej dziedzinie przejmują innego rodzaju instytucje prywatne i społeczne oraz organizacje (m.in. fundacje).