lubelskie, województwo
 
Encyklopedia PWN
lubelskie, województwo,
woj. we wschodniej części Polski; na wschodzie graniczy z Białorusią i Ukrainą, na południu z woj. podkarpackim, na południowym zachodzie ze świętokrzyskim, na północnym zachodzie i północy z mazowieckim i podlaskim;
na wschodzie graniczy z Białorusią i Ukrainą, na południu z woj. podkarpackim, na południowym zachodzie ze świętokrzyskim, na północnym zachodzie i północy z mazow. oraz na niewielkim północnym odcinku z podlaskim; utworzone z województw: lubel., zam., chełmskiego i części tarnob., siedl. i bialskopodl.; pow. 25 114 km2 (3. miejsce w kraju); 2,2 mln mieszk. (2008); stol. — Lublin, inne większe miasta: Biała Podlaska, Chełm, Zamość, Puławy; dzieli się na 4 powiaty grodzkie, 20 ziemskich i 213 gmin. Województwo leży na styku Nizin Środkowopolskich, Polesia i Wyż. Lubelsko-Lwowskiej, na południowym wschodzie sięga na Wyż. Wołyńską, na południu obejmuje północną część tektonicznego zapadliska Podkarpacia Północnego. Krajobraz urozmaicony; na nizinach faliste zdenudowane wysoczyzny morenowe (Żelechowska, Lubartowska) rozcięte Pradoliną Wieprza oraz równina fluwioglacjalna (Łukowska); na Polesiu płaskie równiny denudacyjne (Kodeńska, Parczewska, Garb Włodawski) i częściowo zatorfione równiny akumulacyjne (zaklęsłości Łomaska, Sosnowicka) z jeziorami krasowymi (Równina Łęczyńsko-Włodawska), w południowej części obniżenia (Dorohuskie i Dubieńskie) rozdzielone Pagórami Chełmskimi (margle kredowe, przykryte czapami piaskowców trzeciorzędowych); na południe od linii Puławy–Lublin–Chełm rozciąga się obszar wyżynny — zbud. z margli i opoki kredowej, pokrytych płatami lessu Wyż. Lubelska (wysokość do 313 m, Działy Grabowieckie) i Roztocze, zbud. z utworów kredowych pokrytych piaszczystymi i wapiennymi osadami mioceńskimi, na których w części zachodniej zalega gruba pokrywa lessu; charakterystyczne są rozległe płaskowyże i garby, rozcięte głębokimi wąwozami i dolinami rzek; Roztocze opada stromo ku Kotlinie Sandomierskiej. Klimat z przewagą wpływów kontynent.; amplitudy temperatur (22,5–23,5°C) większe niż przeciętne w kraju; lato dość długie, wczesne, zima chłodna, dłuższa; średnia roczna temperatura na Roztoczu i w północnej części województwa lubel. poniżej 7,5°C, na pozostałym obszarze 7,5–8°C; opady od 500 mm na północy do ponad 600 mm na południu (do 650 mm na Roztoczu); okres wegetacyjny dość krótki, ok. 195–210 dni. Województwo leży w dorzeczu Wisły i jej dopływów; na południu największą rzeką jest Tanew; Wyż. Lubelską, gdzie sieć rzeczna jest rzadka, odwadnia Wieprz z dopływami, wschodnią i północną część — graniczny Bug i jego dopływy; na Równinie Łęczyńsko-Włodawskiej występują jeziora krasowe; Bug z Wieprzem i Wisłą łączy najdłuższy w Polsce kanał — Wieprz–Krzna. Gleby na wyżynach należą do najlepszych w kraju; w części nizinnej przeważają mało urodzajne; na Roztoczu i Wyż. Wołyńskiej gł. czarnoziemy i czarne ziemie wytworzone na lessach; w okolicach Chełma, Opola Lubelskiego i Zamościa dominują rędziny; pozostała część wyżyny zajęta przez gleby płowe; na podmokłych nizinach występują gleby bagienne i często oglejone bielicoziemne; w dolinach rzek przeważają mady oraz gleby mułowe. Lasy zajmują 21,7% pow. w.l., największe zachowały się na południu woj. — lasy janowskie i Puszcza Solska (buczyna karpacka, dąbrowa, bór jodłowy, bór sosnowy, lasy mieszane); część środkowa niemal całkowicie pozbawiona naturalnej roślinności (jedynie na wschodzie stanowiska roślinności stepowej); na Polesiu znaczne obszary torfowisk i bagiennych lasów olchowych; w roślinności występują gat. stepowe i pontyjskie. Ostojami zwierząt są: Roztocze (np. restytuowany tarpan leśny, salamandra plamista, wąż Eskulapa) i Polesie (m.in. ptactwo wodne i błotne — gęś gęgawa, żuraw). Jeden z mniej przekształconych przez człowieka regionów (zwłaszcza Roztocze i Polesie); Wyż. Lubelska przekształcona w krainę roln.; w woj. istnieją 2 parki nar. (Roztoczański i Poleski) oraz 17 parków krajobrazowych, obszary chronione zajmują 22,7%. Mała gęstość zaludnienia — 86 mieszk. na km2, najgęściej (poza miastami) jest zaludniona zachodnia część regionu; w miastach mieszka 46,6% ludności województwa lubel. (przeciętnie w kraju 62%), najlepiej zurbanizowany jest obszar dawnego woj. lubel., najsłabiej — woj. zam.; ujemny przyrost naturalny (0,4‰), ujemne saldo migracji (–1,0‰); mała aktywność ekon. — 50 podmiotów gosp. na 1000 mieszk.; bezrobocie zbliżone do średniej krajowej.
Województwo roln.-przem., jedno z najsłabiej rozwiniętych, najlepiej w okolicach między Lublinem, Kraśnikiem a Puławami; gospodarka w większości niezrestrukturyzowana, część dużych państw. zakładów w trudnej sytuacji (m.in. WSK–PZL Świdnik), strukturalne bezrobocie, przestarzałe i rozdrobnione rolnictwo; przeważnie małe inwestycje zagr., większe w Lublinie (m.in. Daewoo Motor) i Chełmie (Rugby — modernizacja cementowni); 1991–98 intensywny rozwój przygranicznego handlu z Ukrainą i Białorusią (m.in. bazary w Lublinie, Chełmie, Białej Podlaskiej); Euroregion Bug. Bogate złoża węgla kam. eksploatowane w Lubelskim Zagłębiu Węglowym (Bogdanka), ponadto surowce skalne, m.in. margle, wapienie i opoki oraz piaski, iły i gliny, mniejsze znaczenie wydobycia ropy naftowej (Lublin) i gazu ziemnego (Ciecierzyn); nie eksploatowane złoża węgla brunatnego (Sierskowola). Różnorodny, na ogół słabo rozwinięty przemysł, gł. środków transportu (Lublin — Daewoo Motor, Świdnik), metal. (Lublin, Kraśnik, Poniatowa), chem. (Lublin, Puławy — m.in. nawozy sztuczne), miner., w tym cementowy (Chełm, Rejowiec Fabryczny), szklarski (Lubartów) i ceramiki szlachetnej (Krasnystaw), oraz spoż. (Lublin, Zamość, Chełm, Tomaszów Lubelski, Łuków); ponadto przemysł: elektrotechniczny (Lubartów, Woźniki), odzieżowy (Lublin), dziewiarski (Biłgoraj), obuwniczy (Chełm, Lubartów, Łuków) oraz meblarski (Biała Podlaska, Zamość).
Mimo dobrych warunków przyr. (m.in. dobre gleby), rolnictwo jest na ogół słabo rozwinięte, niskotowarowe, m.in. niska kultura agrarna, duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych — 246 tys. (12% wszystkich w kraju) o przeciętnej pow. 6,1 ha (średnio w Polsce 7,0 ha); z pracy w gospodarstwach rolnych utrzymuje się ponad 70% pracujących w województwie (2000); urozmaicona produkcja i specjalizacja w uprawie niektórych roślin; użytki rolne zajmują 68,4% pow. (średnio w Polsce 59%), w tym grunty orne 53,7% (2000), łąki i pastwiska — 13,4%, sady — 1,3%; uprawia się gł. pszenicę, żyto, jęczmień oraz buraki cukrowe (16% pow. krajowych zasiewów), ziemniaki, chmiel (2/3 produkcji krajowej), tytoń, grykę, rzepak, rzepik; zwiększa się znaczenie sadownictwa (jabłka, maliny, truskawki) i warzywnictwa — ok. 13% produkcji krajowej owoców i 10% warzyw; rozwinięta hodowla trzody chlewnej (gł. na północy), bydła (mlecznego) i drobiarstwo; gł. tereny roln. leżą w środkowej i zachodniej części regionu; obszary wiejskie źle wyposażone w infrastrukturę. Sieć komunik. słabo rozwinięta, lepiej — sieć drogowa, gł. drogi: Warszawa–Siedlce–Międzyrzec Podlaski–Biała Podlaska–Terespol–Brześć, Warszawa–Lublin–Zamość–Hrebenne–Lwów, linie kol.: Warszawa–Łuków–Biała Podlaska–Terespol–Brześć oraz Warszawa–Puławy–Lublin–Chełm–Dorohusk–Kowel; niewielkie znaczenie żeglugi na Wiśle; gł. węzeł komunik. — Lublin; ważne przejścia graniczne z Białorusią w Terespolu–Koroszczynie i z Ukrainą w Dorohusku i Hrebennem. Przeciętne walory turyst. i rekreacyjne; najlepiej zagospodarowane regiony: część Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej (m.in. Okuninka), Roztocze (Krasnobród, Zwierzyniec), okolice Kazimierza Dolnego; w Nałęczowie uzdrowisko; zabytki m.in. w Zamościu, Lublinie, Kazimierzu Dolnym; rozwój m.in. turystyki pobytowej, weekendowej, pieszej, specjalistycznej (jeździectwo — m.in. Janów Lubelski).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Lublin, pałac Lubomirskich tzw. Radziwiłłowski fot. P. Jamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia