interferometria wielkobazowa

interferometria wielkobazowa, interferometria międzykontynentalna, ang. Very Long Baseline Interferometry (VLBI),

najbardziej zaawansowana technika pomiarowa w badaniach radioastronomicznych.

Rozwinęła się pod koniec lat 60. XXw. równolegle w USA i Kanadzie, co stało się możliwe po opracowaniu odpowiednich standardów, zbudowaniu wyspecjalizowanych urządzeń pomocniczych oraz dzięki pojawieniu się na rynku wysokiej klasy rejestratorów magnet. i atomowych wzorców częstotliwości. I.m., zrealizowana dotychczas jedynie w zakresie fal radiowych, wykorzystuje sieć radioteleskopów zainstalowanych w różnych miejscach globu, co pozwala uzyskać wysoką rozdzielczość kątową. Podstawą techniki jest użycie radiointerferometrów z niezależną rejestracją sygnałów radiowych w każdym elemencie sieci. Umożliwia to późniejsze równoczesne odtworzenie danych w urządzeniu zw. korelatorem VLBI. W ten sposób otrzymuje się kompleksową wartość współczynnika korelacji (amplituda i faza tzw. listków korelacyjnych) dla wszystkich możliwych kombinacji par anten. Dane pozwalają odtworzyć informację o przestrzennym położeniu źródła promieniowania i jego strukturze kątowej. Rozdzielczości kątowe obrazów radiowych otrzymywanych techniką i.m. przewyższają o kilka rzędów wielkości otrzymywane innymi metodami. W zakresie fal centymetrowych rozdzielczości te wynoszą ok. 0,001″ (sekundy łuku), a w zakresie fal milimetrowych osiągają 0,00005″.

Obecnie istnieją 3 podstawowe sieci i.m.: sieć amer. znana jako VLBA, sieć eur. — EVN oraz sieć austral. i wschodnioazjatycka. Do rozwinięcia i.m. w znacznym stopniu przyczyniło się użycie 8-metrowej anteny umieszczonej na jap. satelicie HALCA, krążącym po orbicie okołoziemskiej i współpracującej ze stacjami naziemnymi. Ważnym elementem eur., globalnej i kosm. i.m. są radioteleskopy 15-metrowy i 32-metrowy w Piwnicach k. Torunia.

Andrzej Kus