film animowany,
film zrealizowany metodą zdjęć poklatkowych rejestrujących fazy akcji filmowej, rysunkowy, lalkowy lub kreowany jedną z wielu technik wykształconych w historii artystycznej animacji;
film animowany
Encyklopedia PWN
wyświetlenie tak otrzymanych zdjęć daje efekt ruchu. Pierwsze urządzenie wytwarzające złudzenie ruchomych obrazów, phenakistoscope, wynalazł 1832 (przed kinematografem) J. Plateau w Belgii. W 1891 E. Reynaud przeprowadził w paryskim Théatre Optique pierwszą projekcję animowanych rysunków na ekranie, za pomocą wynalezionego 1877 urządzenia pod nazwą praxinoscope. Wynalezienie kamery zdjęciowej i projekcyjnej oraz udoskonalenie taśmy filmowej otworzyło wielostronne możliwości rozwoju filmu animowanego. W 1906 Amerykanin J. Stuart Blackton wynalazł technikę zdjęć poklatkowych i wyprodukował dla wytwórni Vitagraph pierwszy film rysunkowy na taśmie filmowej (Humorous Phases of Funny Faces). Około 1908 Francuz E. Cohl animował niewielkie przedmioty i stał się twórcą pierwszego bohatera serii filmowej, nazwanego Fantoche. W 1909 wyświetlono w Nowym Jorku po raz pierwszy film animowany (Gertie Dinosaur W. McCaya) jako część normalnego seansu filmowego. McCay zrealizował także 1918 pierwszy pełnometrażowy film animowany The Sinking of Lusitania. W latach 20. XX w. film animowany stał się jedną z podstawowych form ekspresji awangardy filmowej, intensywnie eksperymentującej głównie z animacją nieprzedstawiającą (tzw. czyste kino, ruchome malarstwo itp.). Wynalazek rozrysowywania poszczególnych faz ruchu na arkuszach celuloidu (E. Hurt w USA) uprościł i przyspieszył proces produkcji filmów animowanych, zwłaszcza rysunkowych. Umożliwiło to wybitnemu reżyserowi i producentowi W. Disneyowi, zorganizowanie w latach 30. w Hollywood wytwórni produkującej filmy animowane metodą przemysłową. Disney stał się twórcą galerii najpopularniejszych bohaterów filmu rysunkowego (m.in. Myszka Miki, Kaczor Donald, Pies Pluto i in.), pojawiających się w setkach filmów jego wytwórni, a także wykorzystywanych w przemyśle zabawkarskim, książkach, reklamie. Od połowy lat 30. wytwórnia produkowała pełnometrażowe wersje rysunkowe popularnych baśni. Ich sentymentalizm, wsparty antropomorficznym naturalizmem i cukierkową kolorystyką zdominował na kilkanaście lat formy produkcji filmu animowanego na świecie i do dziś jest chętnie imitowany, znajdując nieustanne uznanie dziecięcej widowni. W 1941 ostry sprzeciw grupy współpracowników Disneya (J. Hubley, S. Bosustow i in.) wyzwolił film animowany spod estetycznej i treściowej jego dominacji. Odtąd film animowany stał się autonomiczną formą artystycznej ekspresji, nie tracąc zdolności zaspokajania dziecięcej potrzeby rozrywki i emocjonalnego przeżycia. Po II wojnie światowej nastąpił bujny rozwój filmu animowanego, głównie w Czechosłowacji (film lalkowy) i w Polsce, gdzie oprócz filmów rysunkowych rozwinięto wiele oryginalnych technik (m.in. filmy wycinankowe J. Lenicy, W. Borowczyka, M. Kijowicza, D. Szczechury, ruchome malarstwo W. Giersza, aż po technikę non-camera J. Antonisza), a także w Jugosławii, na Węgrzech, w Rumunii. Film animowany cieszy się ogromnym uznaniem na całym świecie. W Polsce jest jedną z najbujniej rozwijających się dziedzin kinematografii. Oprócz filmów produkowanych metodą przemysłową (głównie seriale telewizyjne), powstają artystyczne filmy autorskie, odważnie eksperymentujące z nowymi technikami i nowymi środkami ekspresji (np. grafika komputerowa). Głównymi ośrodkami produkcji filmu animowanego w krajach zachodnich są USA, Kanada, Wielka Brytania, Włochy, Japonia, Hiszpania i Francja. Począwszy od lat 50. działają we Francji wybitni twórcy ze środkowej Europy (m.in. Borowczyk, Lenica, P. Kamler, P. Foldes). W latach 50. film animowany został wyparty z komercyjnych seansów filmowych, znajdując właściwe sobie miejsce w telewizji, zarówno jako element programu rozrywkowego, jak i reklamy. Wyjątkowe miejsce w historii kinematografii zajmuje twórczość Z. Rybczyńskiego, jedynego polskiego laureata Oscara w dziedzinie filmu animowanego (Tango 1983). Od lat 90. w światowej animacji utrzymuje się rozdźwięk między przemysłową produkcją komercyjną (sukcesy realizowanych w disneyowskim stylu filmów Król Lew i Pocahontas) a uprawianą tradycyjnymi metodami twórczością artystyczną, trafiającą prawie wyłącznie na festiwale filmowe i do nielicznych kanałów telewizyjnych. Coraz wyraźniej zaznacza się tendencja do wypierania animacji klasycznej przez animację komputerową. Twórcy filmu animowanego rywalizują o przyznawane corocznie Oscary, a także nagrody na specjalistycznych festiwalach filmowych, głównie w Annecy i Zagrzebiu, oraz na festiwalach filmów krótkometrażowych (m.in. w Oberhausen i Krakowie). Interesy środowiska reprezentuje założone 1960 przy ONZ Międzynarodowe Stowarzyszenie Filmu Animowanego (ASIFA).
