dysputa
 
Encyklopedia PWN
dysputa
[łac. disputatio ‘rozprawa’, ‘wykład’],
filoz. średniowieczna, znana już w XII w., forma szkolnej, później uniwersyteckiej, działalności dydaktycznej w zakresie teologii i sztuk wyzwolonych;
jej odpowiednikiem lit. były kwestie (questiones), których zadaniem było przede wszystkim zestawiać i uzgadniać sprzeczne ze sobą stwierdzenia uznawanych autorytetów; w tej formie kwestie stosowały się do wykładów i komentarzy; d. oddawały prawdziwy przebieg dyskusji toczącej się między jej uczestnikami. D. teologiczne dzieliły się na: zwyczajne (ordinariae) i nadzwyczajne (de quolibet); zwykłe d. należały do regularnych obowiązków dydaktycznych mistrza i służyły jako ćwiczenia dla jego uczniów (na wydziale teologicznym byli to studenci mający już tytuł bakałarza); ich treść ogłaszano wcześniej; mistrz formułował jeden bądź kilka problemów — krótkich kwestii; były one tak dobrane, by dyskusja nad nimi w jednej bądź kilku d. dawała systematyczne opracowanie jakiegoś tematu; zgodna z oczekiwaniami mistrza odpowiedź na postawioną kwestię stawała się tezą do obrony przez wybranego ucznia, zw. respondentem; przeciwko niemu występował oponent; każda d. odbywała się w 2 turach; w pierwszej uczniowie przedstawiali argumenty, aczkolwiek mistrz interweniował ilekroć uznał za stosowne; w drugiej turze mistrz podsumowywał argumenty wysunięte przez uczniów za i przeciw, dając własną odpowiedź. Dyskusje nadzwyczajne odbywały się zazwyczaj 2 razy w roku: przed Wielkanocą i Bożym Narodzeniem; były otwarte dla szerszej publiczności i dotyczyły dowolnego problemu, postawionego przez kogokolwiek z audytorium; d. taka, prowadzona przez mistrza bez przygotowania, wykraczała poza jego regularne obowiązki dydaktyczne i była popisem umiejętności mistrza oraz jego ucznia, który obejmował rolę respondenta. D. na wydziale sztuk wyzwolonych przebiegały zapewne podobnie, choć nie są znane tak dokładnie szczegóły, jak w wypadku d. teologów; 3 znane rodzaje d. na wydziale sztuk to d. o: sofizmatach, o kwestiach i nadzwyczajne; pierwsze dotyczyły logiki (choć w późnym średniowieczu sofizmat może oznaczać d. w ogólności); drugie dotyczyły samych nauk szczegółowych a nie metody, jaką stanowiła logika; dyskusje nadzwyczajne de quolibet przebiegały podobnie jak na wydziale teologicznym, z udziałem szerokiego audytorium.
Krystyna Krauze-Błachowicz
Bibliografia
J. Le Goff Inteligencja w wiekach średnich, Warszawa 1997;
J. Marenbon Later Medieval Philosophy, New York 1993.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia