deus otiosus

deus otiosus

[łac., ‘bóg bezczynny’ lub ‘bóg odpoczywający’],

termin wprowadzony przez M. Eliadego na określenie kategorii bóstw uranicznych (niebiańskich), których aktywność ogranicza się do procesu stworzenia świata (kosmogonia) i człowieka (antropogonia).

W przekazach mitologicznych wielu ludów d.o. jest najczęściej Najwyższa Istota, która po stworzeniu świata i ludzi przestaje bezpośrednio ingerować w sprawy ziemskie, przebywa w najwyższym niebie, skąd posyła na świat swoich pośredników: pomniejsze bóstwa, ptasiokształtnych posłańców, oraz w którym przyjmuje duchy przodków, szamanów i wysłuchuje ich modłów. Dla wspólnot religijnych d.o. pozostaje najwyższym autorytetem moralnym, jednak jego imienia nie wymienia się w życiu codziennym, nie ma on świątyń ani wizerunków, a jego kult jest ograniczony do najważniejszego święta (Nowy Rok). Zdaniem M. Eliadego wypieranie archaicznych stwórczych bóstw uranicznych z pozycji bóstw aktywnie zawiadujących kosmosem i światem bogów (głowy panteonów) przez bardziej dynamiczne bóstwa atmosferyczne (tzw. Gromowładcy), solarne bądź lunarne, a w kulturach roln. często przez postaci Bogini-Matki, jest prawidłowością historyczną.

Andrzej Szyjewski

Bibliografia

M. Eliade Traktat o historii religii, Warszawa 1966.

W. Schmidt Der Ursprung des Gottesidee. Eine historisch-kritische und positive Studie, Bd. 1–12, Münster 1926–55;

J.S. Mbiti Concepts of God in Africa, London 1969;

J.A. Hardon Gott in den Religionen der Welt, München 1972.