Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych na Wielkie Księstwo Poznańskie i Prusy Zachodnie

Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych na Wielkie Księstwo Poznańskie i Prusy Zachodnie,

najstarsza centrala polskich spółek, głównie kredytowych,

zrzeszał spółdzielnie oszczędnościowo-pożyczkowe powszechne, spółdzielnie rolniczo-handlowe i spółdzielnie parcelacyjne. Związek obejmował działalnością Wielkie Księstwo Poznańskie i Prusy Zachodnie; mimo zakazu władz pruskich pozostawał w kontakcie ze spółdzielniami polskimi na Górnym Śląsku, a także wywierał wpływ na spółdzielnie polskie w Westfalii i Berlinie. Szczególną rolę w rozwoju Związku odegrał ksiądz P. Wawrzyniak, 1891–1910 jego patron. W 1913 Związek skupiał ponad 300 spółdzielni z ok. 150 tysięcy członków; w okresie zaborów zasłużył się w walce z germanizacją, m.in. udzielając kredytu polskim chłopom, rzemieślnikom i kupcom; 1918–34 Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych na Wielkie Księstwo Poznańskie i Prusy Zachodnie działał jako związek rewizyjny spółdzielni (najsilniejsze pod względem gospodarczym polskie ugrupowania spółdzielcze), a 1935–39 jako stowarzyszenie kulturalne — Związek Spółek Zarobkowych i Gospodarczych im. księdza P. Wawrzyniaka.