Tybetańska, Wyżyna

Tybetańska, Wyżyna, chiń. Qingzang Gaoyuan, tybet. Czangt’ang,

wyż. w Azji Środkowej, w południowo-zachodniej części Chin i w niewielkiej części na zachodzie na spornym terytorium chiń.-indyjskim;

ograniczona wysokimi górami (Karakorum, Kunlun, Altun Shan, Qilian Shan, G. Sino-Tybetańskie, Himalaje); pow. ok. 2 mln km²; przeważające wys. 4000–5000 m. Obejmuje tektoniczne obniżenie wzdłuż północnego podnóża Himalajów (zajęte przez górną Brahmaputrę i górny odcinek Indusu), Transhimalaje, płaskowyż Qiangtang (wys. 4400–4600 m) oraz tektoniczne kotliny: Cajdamską i Kukunorską. W części wschodniej Wyżyny Tybetańskiej jest rozcięta głęboko (na 2000–3000 m) dolinami rzek (Huang He, Jangcy, Mekongu, Saluinu). Powstała w wyniku trzeciorzędowych ruchów wynoszących, które spowodowały wydźwignięcie masywu tybet., wzdłuż uskoków brzeżnych, o ponad 4000 m; zbud. z różnorodnych skał, gł. wieku paleozoicznego i mezozoicznego; w strefie brzeżnej młode utwory wulkaniczne. Ruchy tektoniczne na Wyżynie Tybetańskiej trwają do dziś (częste trzęsienia ziemi). Klimat górski w strefie podzwrotnikowej, suchy, kontynent.; roczna suma opadów 100–200 mm, tylko na południu ok. 500 mm i na krańcach południowo-wschodnich do 1000–1200 mm (wpływ monsunu znad O. Indyjskiego); średnia temp. w styczniu od ok. 0°C na południu do ok. –10°C na północy, w lipcu 5–18°C; dobowe wahania temp. mogą przekraczać 40°C; charakterystyczne silne wiatry. Na Wyżynie Tybetańskiej biorą pocz. wielkie rz. Azji: Huang He, Jangcy, Mekong, Saluin, Indus, Brahmaputra; liczne jeziora (Nam-c’o, Siling-c’o, Kuku-nor), gorące źródła i gejzery. Na północy i zachodzie rozciągają się pustynie i skąpe stepy wysokogórskie (gł. ostnicowe i kostrzewowe); w Transhimalajach i dolinie Brahmaputry występują bujniejsze stepy, użytkowane jako pastwiska; na południowym wschodzie, w dolinach rzek, rosną lasy mieszane i iglaste (gł. jodłowo-świerkowe), a wyżej panują stepy i łąki wysokogórskie. Granica wiecznego śniegu przeciętnie na wys. ok. 5800 m; liczne lodowce. Bogactwa miner.: ropa naftowa, węgiel kam., rudy żelaza i metali nieżel., złoto, w jeziorach — soda i boraks. Ludność (gł. Tybetańczycy) zamieszkuje południową część Wyżyniy Tybetańskiej i skupia się wokół klasztorów lamajskich; gł. m. — Lhasa; koczownicza hodowla owiec, kóz i jaków.

Tybetańska, Wyżyna, jezioro Nam-c’o

Huang He (Żółta Rzeka) w okolicach Bingling (Chiny)

Transhimalaje (Chiny)

Jak, Bos mutus